v./m. (-rozen),
1. (plantkunde) +Rosa, een plantengeslacht uit de familie Rosaceae; in samenstellingen b.v. Gelderse roos, Viburnum; Chinese roos, Hibiscus rosa-sinensis;
2. de bloem van een rozenstruik; ook als heraldisch teken; in zegsw. en spr., ook fig.: ontluiken, bloeien, blozen als een roos; geen rozen zonder doornen, al het prettige heeft zijn onaangename zijde; zijn weg gaat niet over rozen, is niet gemakkelijk; rozen op iemands pad strooien, hem het leven aangenaam maken; op rozen zitten, in een zeer aangename, gunstige of voordelige positie verkeren; slapen als een -, diep en zeer gerust slapen; als hij lacht, dan sneeuwt het rozen, hij lacht zelden of nooit;
3. als zinnebeeld: sub rosa;
4. schone maagd: van Saaron (Hoogl. 2);
5. fig. rode kleur, blos van de wangen: zij loopt met de rozen op de wangen;
6. voorwerp dat de vorm van een roos heeft: een van linten, van papier, (hist.) de Rode en de Witte Roos, het huis van Lancaster en het huis van York, die in het begin van de 15e eeuw lange tijd in Engeland vijandig tegenover elkaar stonden;
7. ronde plek als middelpunt, van een schietschijf: in de roos schieten, ook fig. gezegd als iemand precies het beoogde bereikt of een groot succes met iets behaalt;
8. schijf van het kompas waarop de windstreken afgebeeld staan;
9. (bouwkunst) knop waarin de naden van een (gotisch) gewelf samenlopen;
10. diamant, van boven met facetten geslepen en van onderen plat (meestal roosje);
11. rand die het gewei van grof wild omvat bij het begin aan het voorhoofd;
12. (geneeskunde) ben. voor sommige huidziekten als belroos, gordelroos, hoofdroos (pityriasis), netelroos (galbult).
HERALDIEK
Als wapenembleem behoort de bloem van een roos van boven gestileerd weergegeven te worden. De bloem heeft in de afbeelding meestal vijf blaadjes (soms vier of zes). Tussen de bloemblaadjes bevinden zich veelal knoppen, die net als het hart een andere kleur krijgen dan de blaadjes. De heraldische roos wordt dikwijls verward met de ‘mispelbloem.
