[Fr.], m. (-s),
1. (ook: regulator, snelheidsbegrenzer, governor), regelaar; deel van een werktuig om de gang van de machine regelmatig te doen plaatsvinden; inrichting bij stoommachine, verbrandingsmotor om bij wisselende belasting van deze de omwentelingssnelheid van de uitgaande as binnen bepaalde grenzen te houden; apparatuur voor het regelen van toe-of afvoer van vloeistoffen of gassen; stroomregelaar;
2. zeer nauwkeurig lopend uurwerk.
TECHNIEK
De regulateur bestaat in principe uit snel om een as ronddraaiende gewichten die zich onder invloed van centrifugale krachten meer of minder naar buiten verplaatsen en deze verplaatsing (door een stangenstelsel b.v.) overbrengen op een bedieningsschijf of -klep. Deze wijzigt de toevoer van b.v. stoom, gas, brandstof. Enkele uitvoeringsvormen zijn gewichts-, veer-en schijfregulateur. Indien het vermogen van een machine evenredig is met de omwentelingssnelheid van de as, kan een vermogensregulateur toegepast worden. Daarbij kan de lengte van de stang tussen regulateur en verstelmechanisme worden gewijzigd.
Regulateurs kunnen direct-of indirectwerkend zijn uitgevoerd. Bij de indirectwerkende wordt met behulp van hulpenergie b.v. een servomotor gestuurd die dan b.v. de (anders te veel weerstand biedende) bedieningsklep beïnvloedt.
UURWERKEN
1. De regulateur is een type klok dat bij de horlogemakers als controleklok diende voor te repareren klokken. De eerste regulateurs stammen uit het einde van de 18e eeuw en zijn vaak voorzien van een pennegang in combinatie met een zuiver werkende compensatieslinger.
2. Eind 19e eeuw werden de goedkope Duitse klokken, die voorzien zijn van een schijncompensatieslinger ook regulateurs genoemd, waarschijnlijk om de indruk te wekken dat men met een uiterst precies lopend uurwerk te doen had. Deze regulateurs zijn zo populair geworden, dat zij de Friese klokken hebben verdrongen.
