[Lat. rex, koning], o. (mv.), het geheel van rechten van vorsten of hun rechtsopvolgers, hoogheidsrechten; (ook) de uiterlijke tekenen daarvan: kroon, scepter enz.; thans overheidsmonopolie.
HERALDIEK; BANISTIEK
Men maakt een (gevoelsmatig) onderscheid tussen de regaliën, behorende bij vorstelijke en (hoog)adellijke geslachten, en de insigniën (insignum) van burgerlijke (semi-)adellijke geslachten en maatschappelijke bestuurders (burgemeester enz.), rijksinsigniën.
RECHT
Na het verdwijnen van het Frankische Rijk (9e eeuw) verwierven de landsheren geleidelijk deze rechten binnen hun gebied. Op hun beurt verleenden zij een deel ervan weer aan anderen in onderdelen daarvan. Tot de regalia behoorde in de eerste plaats het recht om overheidsgezag uit te oefenen.
Dit overheidsgezag maakte, evenals de overige regalia deel uit van het vermogen van de bezitter. De afzonderlijke rechten die uit dit recht op overheidsgezag voortvloeiden (b.v. het recht om krijgsdienst en belasting te vorderen, ambtenaren aan te stellen, munt te slaan enz.) noemde men in de 16e eeuw de regalia maiora of essentialia. Daarnaast bestonden vele andere regale rechten, die men als regalia minora of accidentalia aanduidde. De grens tussen beide soorten was echter niet scherp. Behalve de genoemde rechten behoorden o.m. tot de regalia het recht op de bevaarbare stromen, het zgn. stroomregaal, met het daaruit voortvloeiende recht van opwas, visrecht, veerrecht, tolrecht enz. op die stromen, het recht op de heerwegen, met het daaruit voortspruitende recht tot heffing van tol daarop, het recht op onbeheerde, woeste gronden, d.i. het zgn. wildernisregaal, het recht op de nalatenschap van vreemdelingen of op een deel daarvan (droit daubaine), hetzelfde recht ten aanzien van bastaarden (droit de bâtardise) enz.
De benaming regalia wordt tegenwoordig nog gebruikt voor die financieel voordeel afwerpende rechten die de staat toekomen krachtens het publieke recht, maar die geenszins een wezenlijk bestanddeel vormen van het staatsgezag, wat de hoogheidsrechten wel doen. Regalia in moderne zin zijn b.v. het posten telegraafregaal, in verscheidene landen, het tabaksregaal, het brandewijnregaal, waarbij men dus zou kunnen spreken van staatsmonopolie.
