[➝Lat. agere, doen], v. (-s),
1. op een actie volgende werking in tegengestelde richting, tegenbeweging, tegenwerking: uit actie en wordt de geschiedenis van de mensheid geboren; (in de politiek) het streven naar behoud van of terugkeer tot oude (resp. verouderde) instellingen (e); (bij elkaar opvolgende denkrichtingen in godsdienst, kunst en wetenschap): de romantiek is ten dele een — op het rationalisme; (mechanica) actie en -; terugslag op een overmatige geestelijke spanning: haar tranen waren de — op haar woede;
2. de conservatieve machten, de partij van het behoud: hij behoort tot de —;
3. (chemie) scheikundige omzetting (e): als zink bij zoutzuur wordt gevoegd, gaan beide stoffen een — aan;
4. antwoord van het lichaam of de geest op een bepaalde prikkel.
(e)CHEMIE. Naar de aard van de omzettingen onderscheidt men o.a. ➝dissociatie (b.v. AB ➝ A + B), additie, waarbij twee of meer stoffen slechts één enkele produkt opleveren (b.v. AB + CD ➝ ABCD), substitutie, waarin een element of groep van elementen de plaats van een ander element of een andere groep van elementen inneemt (b.v. AB + C ➝ AC + B), dubbele omzettingen, waarbij twee verbindingen bepaalde bestanddelen wederkerig uitwisselen (b.v. AB + CD ➝ AC + BD). Wanneer verscheidene reacties in samenhang optreden, kan dit geschieden in de vorm van volgreacties A ➝ B ➝ C, competitieve reacties A + B ➝ C of D, en omkeerbare reacties A + B ⇄ C + D.
In beginsel zijn alle reacties omkeerbaar, al zijn zij schijnbaar aflopende reacties doordat het evenwicht geheel aan één kant ligt. Elke reactie gaat gepaard met een omzetting van energie (reactie-energie), die in de vorm van een positief of negatief warmteeffect optreedt (➝reactiewarmte), soms ook als licht (➝chemiluminescentie) of als elektrische energie (➝elektrochemie). Reacties kunnen afhankelijk van hun snelheid onderscheiden worden in langzame, snelle of momentaan verlopende (explosies). Een ‘karakteristieke reactie’ is een voor een bepaalde stof karakteristieke omzetting, waardoor die stof aangetoond kan worden (➝reagens). Daarbij onderscheidt men naar het zichtbare effect neerslagreacties en kleurreacties. Reacties kunnen ook onderscheiden worden naar de verschillende reactiemechanismen, b.v. redoxreactie, polycondensatie, omlegging, oxidatiereactie, of naar de verbindingen die reageren of ontstaan, b.v. dimerisatie, verestering, hydrogenering. POLITIEK Op politiek gebied is het woord reactie een tamelijk vage, dikwijls negatief-propagandistisch gebruikte term voor een politieke mentaliteit, die dan gekenmerkt wordt geacht door diverse vormen van een benepen, behoudende gezindheid bij zijn vertegenwoordigers (reactionairen).
In de 19e eeuw beschouwde men de Heilige Alliantie als de incarnatie van het begrip reactionair, terwijl in het begin van de 20e eeuw het kapitalisme, later het fascisme en nationaal-socialisme of het politieke conservatisme als reactionair werden aangeduid. LITT. G.K.Kaltenbrunner (red.), Was ist reaktionär? (1976).
