[Gr. pro, voor, pule, poort], v. (mv.), (Griekse oudheid) de brede galerijen die de ingang vormden tot tempelruimten.
De propyleeën van Athene, 437 v.C—432 v.C. naar de plannen van de bouwmeester Mnesikles gebouwd, vormden de ingang tot de Akropolis; zij waren geheel van marmer, en rijk versierd met beschilderde en vergulde ornamenten. De vooren achtergalerij hebben elk zes Dorische zuilen en zien uit naar het westen en oosten; tussen deze beide ligt de eigenlijke poortmuur met vijf grote openingen, die met vleugeldeuren werden afgesloten. Een brede doorgang voert door de westelijke voorgalerij naar de middelste deur en is aan beide zijden door drie Ionische zuilen geflankeerd, die het gevelvormige afsluitdak dragen. De grote trap, die naar de propyleeën leidt, is uit de moderne tijd. De propleeën van Eleusis, die naar de grote tempel van Demeter en Korè leidden, waren naar het model van de Atheense gebouwd. De term propyleeën wordt ook wel gebruikt voor in velerlei beschavingen voorkomende monumentale ingangspoorten of -gebouwen, b.v. in Egypte, Mesopotamië, en op Kreta.
LITT. J.Charbonneaux, R.Martin en P.Vilard, Grèce classique (1969); B.d’Agostino, Greece (1975).
