[Lat.], o. (-’s, -ta),
1. (meetkunde) lichaam begrensd door twee evenwijdige vlakken (boven-en grondvlak) en drie of meer zijvlakken met evenwijdige snijlijnen, kantzuil;
2. voorwerp in de vorm van een prisma;
3. (optica) drie-of meerzijdig lichaam van doorschijnend materiaal, dat benut wordt om zijn optische eigenschappen; (geodesie) rechthoekig driezijdig lichaam van geslepen glas dat gebruikt wordt voor het uitzetten van rechte hoeken;
4. (geschiedenis) term voor de typische vorm waarin de grote bouwinscripties der Assyrische koningen tussen de 12e eeuw v.C.—7e eeuw v.C. werden uitgevoerd
GESCHIEDENIS
De uit gebakken klei bestaande prisma’s zijn ca. 20-50 cm hoog en hebben een lange inscriptie op de zes-acht parallel lopende zijden (kolommen). De prisma’s werden in de fundamenten van tempels aangebracht. De tekst beschrijft m.n. de wapenfeiten van de koning die de tempel stichtte, waardoor de prisma’s belangrijke historische bronnen zijn.
LITT. R.S.Ellis, Foundation deposits in ancient Mesopotamia (1968).
MEETKUNDE
De twee evenwijdige vlakken van een prisma noemt men grondvlak en bovenvlak; hun afstand heet de hoogte. De zijtakken noemt men opstaande zijvlakken. Al naar gelang het grondvlak een driehoek, vierhoek, vijfhoek enz. is, wordt het prisma driezijdig, vierzijdig, vijfzijdig enz. genoemd. De doorsnede van een prisma met een vlak dat alle opstaande ribben loodrecht snijdt heet een loodrechte doorsnede van het prisma. Is l de lengte van de opstaande ribben, h de hoogte, g de oppervlakte van het grondvlak, o en d de omtrek resp. de oppervlakte van de loodrechte doorsnede , dan is de zijdelingse oppervlakte van het prisma o x l, de totale oppervlakte o x l + 2 g en de inhoud d x l of g x h.
Staan de opstaande ribben van een prisma loodrecht op het grondvlak dan spreekt men van een recht prisma. De opstaande zijvlakken van een recht prisma zijn rechthoeken.
OPTICA
In veel spectroscopen fungeert een driezijdig prisma als dispergerend systeem. Licht dat door een prisma valt wordt namelijk gesplitst in een spectrum, doordat de deviatie afhangt van de golflengte. Voor de analyse van zichtbaar licht gebruikt men prisma’s van glas, voor ultraviolet licht prisma’s van kwarts, voor infrarode straling prisma’s van kristallen van KBr, NaCl of KCl. Een prismatisch cuvet gevuld met vloeistof, wordt wel gebruikt als vloeistofprisma. Daarnaast worden in vele optische apparaten prisma’s gebruikt als ideale spiegel, door het prisma zo in de lichtstralen te plaatsen dat totale terugkaatsing optreedt (breking), b.v. omkeerprisma, prismakijker, het prisma in spiegelreflexcamera’s.
