gedragen door o.m. vele vorsten.
ARAGON
Peter I, koning van Aragon (1094-1104), *ca.l074, ♱28.9.1104 Huesca; zoon van Sancho i. Peter versloeg in 1096 de Moren bij Alcaraz en veroverde Huesca, waar hij zijn hoofdstad vestigde.
Peter II, koning van Aragon (1196—1213), *1174, ♱ 12:12.1213 Muret; zoon van Alfons II. Peter verklaarde zich in 1204 vazal van paus Innocentius m aan en behaalde in 1212, met Navarra en Castilië, een grote overwinning op de Almohaden bij Las Novas de Tolosa. Hij sneuvelde in de Slag bij Muret, waar hij aan de zijde van de Zuid-Franse edelen tegen Simon IV van Montfort streed.
Peter III de Grote, koning van Aragon (1276-85), *1239, ♱ 10.11.1285 Villafranca del Panadés; zoon van Jakobus I. Door zijn huwelijk met Constance, dochter van Manfred van Sicilië, liet Peter rechten gelden op het Koninkrijk Napels, dat in handen was van Karel van Anjou. Na de Siciliaanse Vespers (1282) werd Peter tot koning van Sicilië uitgeroepen (Peter I). Hij werd door paus Martinus IV in de ban gedaan, waarop de Fransen Aragon binnenvielen, maar verslagen werden (1285).
Peter IV, koning van Aragon (1336-87), *1319, ♱5. 1.1597 Barcelona; zoon van Alfons IV. Peter veroverde in 1344 Majorca en Roussillon op zijn neef Jakobus II en streed tegen Genua. Hij steunde Hendrik van Trastamara, maar verbond zich in 1369 met Peter de Wrede van Castilië.
BRAZILIË
Peter I, keizer van Brazilië (1822—31), *12.10.1798 Queluz, ♱24.9.1834 Lissabon; zoon van Jan vi van Portugal. Peter verbleef na 1808 in Brazilië, waarheen het Portugese hof voor Napoleon was gevlucht. Hij leidde een lichtzinnig leven en was een typisch romantische figuur, waardoor hij in Europa de naam kreeg liberaal te zijn. Na de terugkeer van Jan VI naar Portugal in 1821 bleef Peter als prinsregent in Brazilië, waar hij zich verzette tegen de pogingen van de Portugese Cortes om de oude koloniale status te herstellen. Op 7.9.1822 verklaarde hij Brazilië onafhankelijk en werd hij keizer. In mei 1823 riep hij een grondwetgevende vergadering bijeen, maar toen deze zijn macht teveel dreigde te beperken kondigde hij zelf een constitutie af (mrt. 1824).
Zijn populariteit in het land nam snel af door zijn concessies aan Portugal en Engeland, door een oorlog met Argentinië over Uruguay (1825-28) en door zijn toenemende bemoeienis met de situatie in Portugal. Daar had zijn broer Dom Miguel III 1828 de troon geüsurpeerd, welke Peter, nadat hij kortstondig de titel van koning van Portugal (Peter IV) had gevoerd, in 1826 aan zijn dochter Maria II da Gloria had geschonken. In 1831 werd Peter gedwongen afstand te doen van de Braziliaanse troon ten gunste van zijn zoon Peter II. Hij vertrok naar Europa, waar hij in 1834 erin slaagde zijn dochter in haar rechten te herstellen.
LITT. S.Corrêa da Costa, Every inch a king (1950); C.H.Harring, Empire in Brazil (1958).
Peter II, keizer van Brazilië (1831-89), *2.12.1825 Sao Cristovao (Rio de Janeiro), ♱5.12.1891 Parijs; zoon van Peter i en Leopoldina van Habsburg. Peter II kreeg een zorgvuldige opvoeding en had veel belangstelling voor de wetenschap; zijn leven lang correspondeerde hij met de grote geesten van zijn tijd (o.a. met Pasteur). Na de troonsafstand van zijn vader (1831) stelde het parlement Peter II onder regentschap. Vanaf 1837 ontstond echter een beweging om hem vervroegd meerderjarig te verklaren, en in 1840 besteeg hij de troon. Aanvankelijk steunde hij sterk op zijn adviseurs, maar vooral na 1847 toonde hij zich een bekwaam en onafhankelijk regeerder. Door het weinig ontwikkelde parlementaire stelsel met grote macht bekleed, begon hij een moderniseringsprogramma.
Hij was tegenstander van de slavernij, interesseerde zich voor nieuwe landbouw-, industrie-, transporten communicatietechnieken, streefde naar een betere rechtspraak en bevorderde de volksgezondheid. Het onderwijs had zijn speciale belangstelling, en hij stichtte zeer veel scholen. Tijdens Peters reizen naar Europa nam zijn dochter Isabel het regentschap waar; als zodanig tekende zij de wet op de afschaffing van de slavernij (1888). Omdat daarin niet voorzien was in schadeloosstelling voor de eigenaren, keerden de grootgrondbezitters zich tegen de monarchie. Ook bij het leger, de stedelijke middenklasse en de Kerk had het keizerrijk steun verloren. De republikeinen maakten van de ontevredenheid gebruik om de monarchie ten val te brengen (15.11.1889). Peter II werd met zijn gezin verbannen naar Europa.
LITT. M.Williams, Dom Pedro the Magnanimous (1937).
CASTILIË
Peter I de Wrede, koning van Castilië (1350—69), *1334, ♱(verm.) 23.3.1369 Montiel;zoon van Alfons XI. Peters uiterst willekeurig en nepotistisch bewind bracht hem in conflict met zijn halfbroer Hendrik van Trastamara, wat in 1356 leidde tot een burgeroorlog. Aanvankelijk behield Peter de overhand en moest Hendrik naar Frankrijk vluchten. Gesteund door Engelse hulptroepen onder leiding van de Zwarte Prins (Eduard van Woodstock) en door Navarra wist Peter in 1367 een inval van Hendrik, die geholpen werd door Frankrijk en Aragon, af te slaan. Na het vertrek van de Zwarte Prins werd hij echter door Hendrik verslagen en vermoord.
JOEGOSLAVIË
Peter I, koning van Joegoslavië (1918—21), Peter I van Servië.
Peter II, koning van Joegoslavië (1934—41), *6.9. 1923 Belgrado, ♱3.11.1970 Los Angeles; zoon en opvolger van koning Alexander I, kleinzoon van Peter I van Servië. Peter stond onder regentschap van zijn gematigd pro-Duitse oom Paul, die mrt. 1941 ten val werd gebracht door een staatsgreep van de anti-Duitse generaal Simovic. Peter werd meerderjarig verklaard, maar moest door de Duitse aanval op Joegoslavië (6.4.1941) naar Engeland uitwijken. Joegoslavië werd in 1945 een socialistische republiek, zodat Peter balling bleef. Werk: A king’s heritage (1955; mémoires).
MONTENEGRO
Peter I Petrovitsj Njegos, vorst-bisschop van Montenegro (1782-1830), *ca. 1747 Njegos, ♱30.10.1830 Cetinje. Peter streed tegen de Turken en verbond zich na de Franse bezetting van Illyrië (1808) met de Engelsen. Hij veroverde de monding van de Kotor, maar moest het gebied in 1814 aan Oostenrijk afstaan.
Peter II Petrovitsj Njegos, vorst-bisschop van Montenegro (1830-51), *13.11.1813 Njegos, ♱31.11.1851 Cetinje; neef van Peter I. Peter II behaalde belangrijke successen tegen de Turken en centraliseerde het bestuur. Hij was tevens een befaamd dichter.
PORTUGAL
Peter I, koning van Portugal (1357—67), *1320 Coimbra, ♱ 18.1.1367 Estremoz. Peter huwde als kroonprins Constantia van Castilië en, na haar dood, de hofdame Inès de Castro (1355), die op last van zijn vader Alfons IV, vermoord werd. Peter begon nu een burgeroorlog tegen zijn vader, die kort daarna stierf, en nam bloedig wraak op degenen die aan de moord op zijn vrouw hadden meegewerkt. Hij reorganiseerde bestuur en justitie, stond op gespannen voet met de adel, maar was bij het volk zeer geliefd.
Peter II, koning van Portugal (1683—1706), *26.4. 1648 Lissabon,♱f9.12.1706 Lissabon; derde zoon van Jan iv. Peter schoof in 1667 zijn zwakzinnige broer Alfons VI opzij, en regeerde tot diens dood (1683) als regent. In 1668 huwde hij Alfons’ echtgenote, Maria van Savoye, wier huwelijk ongeldig was verklaard. Peter wist de Spaanse erkenning van de Portugese onafhankelijkheid te bewerkstelligen en kwam met de Ned. Republiek tot een vergelijk over Oost-Indië. In de Spaanse Successieoorlog verklaarde hij zich aanvankelijk voor Frankrijk, maar verbond zich daarna met Engeland.
Peter III, koning van Portugal (1777—86), *5.7.1717 Lissabon, ♱25.5.1786 Lissabon; zoon van Jan v. Peter huwde zijn nicht, kroonprinses Maria I, maar had geen deel aan de regering.
Peter IV, koning van Portugal (1826), Peter I van Brazilië.
Peter V, koning van Portugal (1853-61), *16.9.1837 Lissabon, ♱II.11.1861 Lissabon; zoon van Maria n de Gloria. Peter stond tot 1855 onder regentschap van zijn vader Ferdinand van Saksen Coburg. Tijdens zijn regering maakte Portugal een korte opleving door.
RUSLAND
Peter I de Grote, tsaar van Rusland (1682-1725), *9. 6.1672 Moskou, ♱8.2.1725 Sint-Petersburg; enige zoon uit het tweede huwelijk van tsaar Aleksej. Na het overlijden van zijn oudste halfbroer, Fjodor II, werd Peter onder regentschap tsaar. Peters halfzuster Sofia bewerkstelligde echter met behulp van de gardetroepen (strelitsi), dat haar achterlijke broer Ivan samen met Peter onder haar regentschap tsaar werd. In 1689 zette hij Sofia in een klooster, maar Ivan bleef tot zijn dood in 1696 formeel als medeheerser gehandhaafd. Tot 1695 wijdde Peter zich bijna uitsluitend aan zijn technische (o.a. militaire en maritieme) liefhebberijen. Een oorlog tegen Turkije leverde in 1696 de verovering van Azov op.
Vervolgens verbleef Peter (voornamelijk incognito) in Holland en Engeland, om er zich verder te bekwamen in de scheepsbouw. Zijn terugkeer (1698) werd bespoedigd door een opstand van de strelitsen, met wie hij op bloedige wijze afrekende . Peter probeerde zijn land op energieke wijze een meer westers karakter te geven, hetgeen slaagde wat leger , vloot en de levensstijl van zijn hofhouding betrof, maar onder de boeren, geestelijken en een deel van de adel verzet opriep. Hij legde de adel dienstplicht op, omringde zich met westerse (vooral Duitse en Ned.) adviseurs en hervormde het bestuur op vrij radicale wijze (Rusland, geschiedenis). Peters betekenis schuilt tevens in zijn expansie naar het noordwesten. Azov ging weer verloren, maar Peter veroverde Ingermanland, Estland en Noord-Letland (Noordse oorlog) en stichtte in het noordwesten de nieuwe hoofdstad Sint-Petersburg (sedert 1924 Leningrad). Peter huwde in 1712 met zijn minnares, de latere keizerin Catharina I.
Hij was een zeer opvliegende, ruwe man; zijn zoon Aleksej, die met de conservatieve oppositie sympathiseerde, moest dit met de dood bekopen (1718). In 1722 bepaalde Peter dat de tsaar voortaan zelf zijn opvolger zou aanwijzen.
LITT. T.J.G.Locher, Peter de Grote (1947); B.H. Summer, Peter the Great (1950); R.Wittram, Peter der Grosse (2 dln. 1964); L.J.OIiva, Russia in the era of Peter the Great (1969); P.B.Putnam, Peter the Great. The revolutionary tsar (1973).
Peter II, tsaar van Rusland (1727-30), *23.10.1715 Sint-Petersburg, ♱30.1.1730 Moskou; kleinzoon van Peter de Grote en zoon van prins Aleksej. Peter kwam na de dood van keizerin Catharina I op de troon, onder regentschap van Catharina’s vm. minnaar A.Mensjikov. Deze werd in 1728 ten val gebracht door A.Dolgoroeki, die, evenals Mesjikov gedaan had, zijn dochter met Peter verloofde. Aan de vooravond van het huwelijk kreeg Peter de pokken en stierf.
Peter III, tsaar van Rusland (1762), *21.2.1728 Kiel, ♱(verm.) 17.7.1762 Ropsja;zoon van Anna, dochter van Peter de Grote, en van hertog Karel Frederik van Holstein-Gottorp. Peter werd in 1742 door keizerin Elisabeth naar Rusland gehaald en als troonopvolger aangewezen. In 1745 huwde hij met Sofie Augusta van Anhalt-Zerbst. Peters troonsbestijging in 1762 betekende de redding van Pruisen in de Zevenjarige Oorlog, daar Peter, die een bewonderaar van Pruisen was, zich uit de anti-Pruisische coalitie terugtrok. Hij werd ten val gebracht door zijn vrouw en de gebroeders Orlov, en werd vervolgens door de laatsten uit de weg geruimd. Na Peters dood hebben verschillende opstandige avonturiers (onder wie Poegatsjov) zich uitgegeven voor Peter III.
