benaming van een uittreksel van een rapport, opgesteld in opdracht van het Amerikaanse Ministerie van Defensie (Pentagon): History of the U.S. decision-making process on Vietnam policy. Deze 7000 pagina’s tellende studie over de rol van de VS in de Vietnamese Oorlog loopt tot het begin van de Parijse onderhandelingen tussen Noord-Vietnam, Zuid-Vietnam, het Zuidvietnamese Bevrijdingsfront en de VS in mei 1968 en beschrijft de activiteiten van vier Amerikaanse regeringen (Truman, Eisenhower, Kennedy en Johnson).
The New York Times publiceerde op 13. 6.1971 de eerste aflevering van een serie uittreksels uit deze geheime studie. Twee weken later maakte D.Ellsberg, medewerker aan het rapport, bekend dat hij fotokopieën van de documenten had gemaakt en deze naar verscheidene Amerikaanse kranten (waaronder de New York Times en de Washington Post) en naar de senaatscommissie voor buitenlandse betrekkingen verstuurd had. Ellsberg werd gearresteerd en beschuldigd van het onwettig bezit van regeringsdocumenten, later ook van diefstal, spionage en samenzwering. Na betaling van een borgsom werd hij vrijgelaten; in mei 1973 werd het tegen hem gevoerde proces naar aanleiding van feiten die bekend werden in de Watergate-affaire (o.a. de inbraak bij Ellsberg om ‘belastend materiaal’ te vinden) voorgoed afgebroken. Het Ministerie van Defensie verzocht de New York Times de publikaties stop te zetten. Toen dit verzoek niet ingewilligd werd, kwam de zaak voor de rechter, die de krant in het gelijk stelde. De publikaties werden voortgezet en de documenten zijn later in boekvorm uitgegeven.
De conclusies uit het officiële rapport zijn o.a., dat de regering-Kennedy de politiek van beperkt risico omzette in een politiek van brede betrokkenheid, die president Johnson slechts de keuze liet tussen escalatie van de oorlog of terugtrekken. De regering-Johnson intensiveerde de geheime oorlog tegen Noord-Vietnam en begon in het voorjaar van 1964 met plannen voor een openlijke oorlog; de president misleidde hierbij het Amerikaanse volk door pas een jaar later de diepe betrokkenheid openbaar te maken en zijn vrees voor een nederlaag te uiten. De publieke opinie werd zorgvuldig voorbereid voor de openlijke oorlogsvoering die volgde. In het rapport worden twee veronderstellingen steeds herhaald om Amerika’s deelname aan de oorlog te rechtvaardigen, ook lang nadat deze feitelijk onzeker waren geworden. De eerste was dat de VS bezig waren een einde te maken aan de mondiale strategische opmars van de USSR en de Volksrepubliek China. De tweede was de zgn. dominotheorie: als de opmars niet in Vietnam gestopt kon worden, zou dat leiden tot spectaculaire communistische overwinningen elders en daarmee tot een belangrijke verschuiving in het machtsevenwicht in Azië.
Hoewel de Pentagon-papers zeer omvangrijk zijn, geven zij geen totaaloverzicht van het Amerikaanse optreden in Indo-China. Zij beperken zich strikt tot Vietnam; Laos, Cambodja en Thailand worden slechts sporadisch vermeld. Zij tonen echter wel aan dat de geleidelijke opvoering van de oorlogsinspanning niet een automatisch proces was dat zich achter de ruggen van generaals en politici om voltrok, maar dat het Amerikaanse beleid het resultaat was van weloverwogen beslissingen van mensen die een zeer goed inzicht hadden in de mogelijke gevolgen van hun handelen.
LITT. The Pentagon study (1971); N.Sheehan en E.W.Kenworthy, The Pentagon-papers (1972); M. Shapiro, The Pentagon-papers and the Courts. A survey in foreign policy-making and freedom of the press (1972); A.F.Singer, Pentagon-papers case collection (1975).
