[Lat. pedalis, wat op de voet betrekking heeft], m./o. (pedalen),
1. hefboom die door de voet in beweging wordt gebracht, in tegenst. met manuaal: de pedalen in een auto;
2. voetwerk aan verschillende muziekinstrumenten;
3. trapper van spinnewiel, naaimachine, fiets.
MUZIEK
Diverse muziekinstrumenten hebben pedalen.
1. Pedaal is bij het orgel het voetklavier.
Het heeft bij nieuwe orgels een omvang van c-f1 (soms g1), bij de meeste oude orgels echter tot d1 en soms tot c1 (tonen met een 1 behoren tot het middenoctaaf van de toonschaal). Het kan ‘aangehangen’ zijn, d.w.z. dat het geen eigen pijpwerk heeft en slechts gekoppeld is aan het pijpwerk van een van de manualen. Nieuwe orgels hebben vaak een pedaaldispositie van slechts 16'en 8'-registers; de oude orgels hadden een verder uitgebouwde pedaaldispositie, en vooral de oude orgelmuziek leert dat het pedaal ook een melodische functie heeft. Het orgelpedaal als zelfstandig klavier is hoogstwaarschijnlijk reeds op het eind van de 15e eeuw op grotere orgels aangebracht. De pedaalpartij wordt op een afzonderlijke balk genoteerd. De stand van de jalouzieën van de zwelkast wordt geregeld door middel van het zwelpedaal.
2.Bij de beiaard dient het pedaal om met de voeten de lage klokken aan te slaan. De pedaaltoets heeft bij de Hollandse speeltafel zijn draaipunt onder de bank van de klokkenist, zoals bij het orgel. De Mechelse speeltafel heeft het draaipunt aan het tegenovergestelde einde van de toets.
3.Bij de piano, waar altijd twee, soms drie pedalen te vinden zijn, is het rechterpedaal bestemd om alle dempers van de snaren weg te nemen en daardoor de tonen te laten doorklinken, het linker om de toonsterkte te verminderen en het eventuele derde (of studiepedaal) om een viltstrook tussen snaren en hamers te schuiven, waardoor de toonsterkte sterk vermindert, nochtans met behoud van de normale aanslag. Op vleugels bedient het derde pedaal het una corda mechaniek, waarbij een zachtere toon verkregen wordt doordat alle hamers ten opzichte
van de snaren zodanig verschoven worden, dat van elk snarenkoor slechts één of twee (van de drie) aangeslagen wordt. Het voorschrift voor het pedaalge bruik is Ped.; een ster heft dat voorschrift weer op. Moet het linkerpedaal worden neergedrukt, dan luidt het: una corda (één snaar).
4. Bij de harp dienen pedalen de stemming te wijzigen. Dit komt tot stand door verkorting van het deel van de snaren dat kan trillen, waarbij de toon éénof tweemaal een halve toon verhoogd kan worden (twee standenpedaal).
TECHNIEK
Bij voertuigen komt het pedaal voor als rem-, koppelings-of gaspedaal. Op locomotieven en treinstellen als dodemanspedaal. Bij trams wordt het pedaal soms voor de regeling van de snelheid gebruikt.
