paus (1963-78), Giovanni Battista Montini, *26.9.1897 Concesio (Lombardije), ♱6.8.1978 Castel Gandolfo. Paulus studeerde te Brescia en Rome.
Vanaf 1924 was hij werkzaam aan het pauselijk staatssecretariaat, sinds 1937 als naaste medewerker van kardinaal Pacelli, die in 1939 paus (Pius XIII) werd. In 1954 werd hij aartsbisschop van Milaan, in 1958 kardinaal. Als paus zette Paulus het door zijn voorganger Johannes XXIII begonnen Tweede Vaticaans Concilie voort. Door de uitvoering van de conciliebesluiten heeft Paulus het aanzien van de Rooms-Katholieke Kerk ingrijpend veranderd. Het centraal bestuur heeft hij hervormd, o.m. door een reorganisatie van de Romeinse curie, de instelling van een internationale bisschoppensynode (1967) en een verregaande internationalisering van het kardinalencollege. Hij heeft belangrijke liturgische vernieuwingen doorgevoerd (volkstaal, versoberingen e.d.).
Paulus heeft op oecumenisch vlak baanbrekend werk verricht, b.v. door ontmoetingen met patriarch Athenagoras en de aartsbisschop van Canterbury, A.M.Ramsay. Hij ijverde voor vrede en gerechtigheid in de wereld, zoals m.n. blijkt uit zijn encycliek Populorum progressio, de instelling van de internationale commissie Iustitia et Pax, zijn bemoeienissen om de betrekkingen met Oost-Europa te normaliseren. Hij is de eerste paus die grote reizen heeft ondernomen naar alle werelddelen, het eerst naar het Heilige Land (1964). Op het punt van kerkelijke leer en discipline nam Paulus een strak, behoudend standpunt in, dat m.n. naar voren komt in de encyclieken over het celibaat (Sacerdotalis coelibatus) en over de echtelijke liefde (Humanae vitae). Hij werd geconfronteerd met een groeiende polarisatie binnen de Rooms-Katholieke Kerk, o.a. in Frankrijk en Nederland. Nadat hij enige malen openlijk had laten blijken zich ernstige zorgen te maken over de ontwikkelingen in de Ned. kerkprovincie, m.n. naar aanleiding van de Nieuwe katechismus en het Pastoraal Concilie, greep Paulus daadwerkelijk in door de benoeming van de bisschoppen A.Simonis (Rotterdam) en J.Gijsen (Roermond).
LITT.J.Guitton, Dialogues avec Paulus VI (1967; Ned. vert. 1968); D.A.Seeber, Paulus VI (1973); E. Bradford, Paul the traveller (1976).
