eigenlijk: Saulus, een van de apostelen, *in het begin van de christelijke jaartelling, Tarsus (Klein-Azië), ♱ (volgens de traditie als martelaar) 64 of 67. Paulus was van geboorte farizeeër en werd te Jeruzalem opgeleid door Gamaliël (Hand.22,3).
Hij werd een fanatiek vervolger van de christenen. Op weg naar Damascus, waar hij een christenvervolging zou leiden, werd hij echter door een verschijning van Christus tot inkeer gebracht, waardoor hij een vurig belijder van deze werd. Na een kort verblijf in de ‘woestijn’ (eenzaamheid) van Arabië, keerde Paulus naar Damascus terug, maar hier moest hij voor de joden vluchten en was ca. 14 dagen te Jeruzalem, waar Barnabas hem met enkelen uit de christelijke gemeente bekend maakte. Na tien jaren in Tarsus te hebben doorgebracht, werd Paulus door dezelfde Barnabas naar Antiochië gehaald, waar zij samen één jaar werkzaam waren en later als zendelingen werden uitgezonden. Hun praktijk om heidenen zonder besnijdenis tot de christelijke gemeenschap toe te laten, leidde ca. 48 tot het apostelconvent te Jeruzalem. Paulus stond in dezen tegenover de judaïzanten, die de Mozaïsche wet ook voor de heiden-christenen verplicht wilden stellen.
In zijn Brief aan de Galaten verdedigde hij een evangelie dat vrij was van de Mozaïsche wet.Paulus reisde de landen rondom de Middellandse Zee af en stichtte vele gemeenten, vooral in de grote handelssteden (o.a. Filippi, Tessaloniki, Korinthe, Efese). Gewoonlijk spreekt men van drie ‘zendingsreizen’, ofschoon Paulus er meer heeft gemaakt. Hij stond met de door hem gestichte gemeenten in blijvende verbinding. Enkele brieven die daarvan getuigen, zijn opgenomen in het Nieuwe Testament (bijbel). De Ned.
Statenvertaling noemt er 14, maar daar de Brief aan de Hebreeën stellig niet van Paulus is, blijven er 13 over, waarvan er 3 soms aan Paulus worden ontzegd (pastorale brieven). De chronologische volgorde van die brieven staat niet vast, waarschijnlijk: Galaten, Tessalonicenzen, Korintiërs I, Filippenzen, Kolossenzen, Filemon, Efeziërs, Korintiërs n en Romeinen.
Paulus is na zijn derde reis gevangengenomen. Na van 58-60 te Caesarea gevangen te hebben gezeten, is hij naar Rome gevoerd, daar hij zich als Romeins burger op de keizer had beroepen. Daar bleef hij van 61—63 onder lichte bewaking (Hand.28,16). Over het proces is verder geen zekerheid. De traditie beweert dat Paulus ook in Spanje is geweest, tevens dat hij onder keizer Nero te Rome is gedood (onthoofd?).
Paulus’ betekenis ligt niet alleen in zijn kerkelijk organisatiewerk en in zijn verkondiging van het evangelie, maar tevens in zijn doordenking van dat evangelie. In zekere zin is hij de eerste christelijke ‘theoloog’, die het karakter van de christelijke theologie tot in de 20e eeuw sterk heeft beïnvloed, m.n. de protestantse (Luther).
LITT. protestants: J.N.Sevenster en W.C.van Unnik, Studia Paulina in honorem J.de Zwaan (1953); W.D.Stacey, The Pauline view of man (1956); W. Schrage, Die konkreten Einzelgebote in der paulinischen Paranese (1961); H.Ridderbos, Paulus (1966); E.K. Kasemann, Paulinische Perspektive (1969). Rooms-katholiek: E.Prat, La théologie de Saint Paul (2 dln. 1925); L.Cerfaux, La théologie de l’église suivant Saint Paul (1964); B.Rugaux, Paulus und seine Briefe (1964); P.Stuhlmacher, Gerechtigkeit Gottes bei Paulus (1965). Joods: J.Klausner, Von Jesus zu Paulus (1950); H.J.Schoeps, Paulus (1959).
