in Nederland de eerste werknemersorganisatie op protestants-christelijke basis; opgericht in 187
7. De aanleiding tot de oprichting was de schoolstrijd, waarin het links-liberale Algemeen Nederlands Werkliedenverbond zich uitsprak voor de neutrale staatsschool.
Dientengevolge scheidden orthodox-hervormde arbeiders zich af onder leiding van Klaas Kater, die in de werkgever ‘de beschermer der in de leiding Gods aan zijn zorg toevertrouwde werklieden’ zag. De verkondiging van het geloof stond centraal en Patrimonium droeg dan ook niet het karakter van een echte vakbeweging. Wel deed zij aan consumptiecoöperatie en aan de vorming van fondsen voor uitkeringen bij invaliditeit, ouderdom en overlijden. Na de doleantie kreeg Patrimonium een gereformeerd karakter. In 1888 had het verbond 6600 leden. Sinds 1890 bestonden er naast Patrimonium protestants-christelijke vakverenigingen, maar daarna kwam het, vooral door het stuwend werk van Talma tot bundeling van krachten, waartoe in 1900 het Christelijk Arbeiderssecretariaat werd opgericht.
In 1905 werd dit secretariaat van Patrimonium losgemaakt en in 1908 ontstond het Christelijk Nationaal Vakverbond. Daarnaast behield Patrimonium een beperkte, voornamelijk levensbeschouwelijke functie.
LITT. R.Hagoort, De christ.-soc. beweging (1956);
J.P.WindmuIler en C.de Galan, Arbeidsverhoudingen in Nederland, I (2e dr. 1977).
