(ook: Ulysses), in de Griekse sage vorst van het eiland Ithaka, zoon van Laërtes, gehuwd met Penelope; vader van Telemachos. Odysseus was een van de voornaamste deelnemers aan de Trojaanse Oorlog, uitmuntend door schranderheid, slimheid en welsprekendheid.
Homeros’ Odyssee bezingt Odysseus’ tien jaar durende omzwervingen op zijn terugtocht, waarbij hij vervolgd wordt door Poseidoon, wiens zoon, de cycloop Polyfemos, hij blind heeft gefnaakt. Zij voeren hem langs de →Lotofagen, de →Laistrygonen, het eiland der Faiaken, het eiland van de windgod Aiolos, dat van Kirke, de Sirenen, de Skylla en Charybdis, en door de Hades. De nymf Kalypso houdt Odysseus zeven jaar vast, tot hij vertrekt op bevel van Zeus; op Ithaka, waar hij zich eerst slechts aan de zwijnenhoeder Eumaios en aan Telemachos bekend maakt, doodt hij de vrijers die naar Penelope’s hand hadden gedongen, en wordt door Penelope herkend. De Homerische Odysseus gold in de oudheid voor de Grieken als het type van de held. De latere, cyclische epen en de tragedie laten meer de negatieve zijde van zijn slimheid uitkomen. LITT. M.Finley, The world of Odysseus (1956; 2e dr. 1977); W.B.Stanford, The Ulysses theme (1963).
