Anton Adriaan, Ned. ingenieur en politicus, *11.5.1894 Werkendam, ♰(gefusilleerd) 7.5.1946 Waalsdorpervlakte. Van 1920—34 was Mussert ingenieur bij de provinciale waterstaat te Utrecht.
Hij belandde tijdens de strijd tegen het door Van Karnebeek ontworpen verdrag met België (1925) in de politiek als secretaris van het Nationaal Comité van Actie tegen het Verdrag met België. Geïnspireerd door Mussolini en Hitler stichtte hij op 14.12.1931 met Van Geelkerken de Nationaal Socialistische Beweging (NSB). Door het regeringsbesluit dat het lidmaatschap der NSB voor ambtenaren verbood, kreeg Mussert op 1.5.1934 ontslag als hoofdingenieur. Aanvankelijk kreeg zijn beweging door de crisisomstandigheden vrij veel steun, vooral uit de middenstand, maar na 1936 radicaliseerde de beweging en verloor zij veel aanhang. In 1935 vertoefde Mussert twee maanden in Ned.-Indië, waar hij door goeverneur-generaal De Jonge in audiëntie werd ontvangen, hetgeen veel opschudding veroorzaakte. Bij de Duitse inval in mei 1940 dook Mussert van 10-14 mei onder in Het Gooi.
Tijdens de bezetting werkte hij met de Duitsers samen, maar voor zijn ideaal van een Groot-Ned. staat, opgenomen in een Germaanse statenbond, vond hij bij Hitler geen gehoor. Werkelijke macht kreeg hij niet, al werd hem in dec. 1942 de titel ‘leider van het Ned. volk’ verleend. Niet alleen werd hij door het grootste deel van het Ned. volk niet erkend, maar er was ook tegenwerking van Duitse zijde en uit eigen kring. Al zag hij de laatste jaren van de oorlog goed in dat hetgeen de Duitsers wilden niet alleen afweek van zijn eigen denkbeelden, maar ook funest was voor Nederland, toch bleef hij in het spoor van de bezetter. In mei 1945 werd hij gevangen genomen en na een proces ter dood veroordeeld. Uitgave: Vijf nota’s van Mussert aan Hitler over de samenwerking van Duitsland en Nederland in een bond van Germaanse volkeren, 1940-44 (Bronnenpubl.
Rijksinst. voor Oorlogsdocumentatie 3, 1948); Het proces Mussert (Bronnenpubl. Rijksinst. voor Oorlogsdocumentatie 4, Processen no. 3, 1948).
LITT. R.Friedman-van der Heide, Drie processen (1946); J.J.van Bolhuis (red.), Onderdrukking en verzet (4 dln. 1947-55); L.de Jong, De bezetting (2 dln. 1962); L.de Jong, Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog. Het voorspel ; A.A.de Jonge, Het nationaal-socialisme in Nederland (1968).
