Philippus, eigenlijk: Philipp Schwarzerd, Duits humanist en reformatorisch theoloog, *16.2.1497 Bretten, ♱19.4.1560 Wittenberg. Melanchton studeerde te Heidelberg enTübingen.In 1518 werd hij hoogleraar Grieks te Wittenberg, waar hij spoedig vriend en medewerker van Luther werd.
In 1521 verscheen zijn Loei communes rerum theologicarum, waarin hij Luthers theologie formuleerde en een aristotelisch-filosofische onderbouw gaf. Zijn Unterricht der Visitatoren (1527) werd de grondslag van het lutherse kerkrecht. Hij stelde de beroemde Confessie van Augsburg (Augsburg, Confessie van) samen. Verzoeningsgezind onderhandelde Melanchton na 1530 vele malen met rooms-katholieke theologen, waardoor hij langzamerhand wat verwijderd raakte van Luthers dogmatische opvattingen, ook wat betreft het Avondmaal (synergisme). De vriendschap tussen beiden bleef, maar er groeiden wel twee partijen binnen het lutheranisme, vooral toen Melanchton in 1532 zijn Loci communes ingrijpend omwerkte (o.a. met een verdediging van de noodzakelijkheid der goede werken). De predestinatiegedachte verwierp hij tenslotte.
Als humanist ijverde Melanchton voor de klassieke studies. Zijn onderwijshervormingen te Wittenberg bezorgde hem de eretitel praeceptor Germaniae (leraar van Duitsland). Uitgaven: in: Corpus reformatorum (1834-60; suppl. 1910—26); Unterricht der Visitatoren, door H.Lietzmann (1912); Loci communes in ihrer Urgestalt, door G.J.Plitt en T.Kolde (4e dr. 1925); Werke in Auswahl, door R.Stupperich (7 dln. 1951-75); Briefwechsel, door O.Clemen (1968 vlg.).
LITT. F.Hildebrandt, Melanchton (1946); R.Stupperich, Der unbekannte Melanchton (1961); W.E1liger (red.), P.Melanchton (1961); W.J.Kooiman, P.Melanchton (1963); W.Maurer, Melanchtonstudien (1964); W.Maurer, Der junge Melanchton (2 dln. 1967—69); W.Hammer, Die Melanchtonforschung im Wandel der Jahrhunderte I (1967); G. Kisch, Melanchton’s Rechtsund Soziallehre (1967);K.Haendler, Wort und Glaube bei Melanchton (1968); W.H.Neuser, Die Abendmahlslehre Melanchtons (1968).
