[Ahura Mazda, oppergod], o., de door Zoroaster hervormde Oudperzische religie.
De leer van het mazdeïsme is vervat in de boeken van de Avesta en is zuiver dualistisch: in de aanvang bestonden de God van het Licht, Ahura Mazda (Ormazd, Ormuzd), en de Beheerser van de Duisternis, Angro Mainyu (Ahriman), die eeuwig met elkaar moeten strijden totdat eens de God des Lichts de zege zal behalen. Tot die victorie kan en moet ieder gelovig aanhanger van de goede leer het zijne bijdragen door het betrachten van goed denken, goed spreken, goed handelen. Zowel Ahura Mazda als Angro Mainyu worden terzijde gestaan door goede, resp. boze genii. De geesten, die Ahura Mazda helpen, zijn in de eerste plaats de Amshaspands [Amesha spenta, onsterfelijke machtigen] . Hun namen komen meestal overeen met benamingen van begrippen, zoals: goede gedachte, goede wereldorde, verkieslijke macht, heerlijke deemoed enz.
Volgens de traditie van de Avesta zelf heeft Zoroaster de leer direct van Ahura Mazda ontvangen: hij is zijn profeet. De oudste, zuiverste en ethisch hoogst staande voorstelling van het mazdeïsme is neergelegd in de Gathas, metrische predikaties aan Zoroaster in de mond gelegd. Maar daarnaast bevat de jongere Avesta hymnen aan verschillende godheden, half als heldenfiguren voorgesteld, zoals Mithra, Anahita, de godin der wateren, Haoma, de personificatie van een aan de godheid geofferd extract van zekere plant en tevens de godheid van de maan. Algemeen wordt aangenomen, dat de latere leer deze in haar wezen oudere religieuze fase toeliet en opnam waardoor van de zuivere leer van Zoroaster belangrijk werd afgeweken. Naast het eschatologisch leerstuk, gangbaar in de metrische predikaties, dat weldra een godsrijk zal gesticht worden op aarde en dat na een gericht, een stroom van gesmolten metaal de goeden zal louteren en de bozen vernietigen, worden in de jongere Avesta ervaringen van de individuele ziel geschilderd: hoe het haar na de dood zal vergaan.
Het dualisme, dat in de oudste gedeelten van de Avesta wordt geponeerd, wordt door de huidige Parsi’s niet aanvaard, daar zij aannemen dat Ahura Mazda de beide polen van goed en kwaad in zich bevat. Ook bestaat er een sekte, de zerwanieten, die een monotheïstische leer aanhangen en als bron van alles Zrvan aannemen (de eindeloze tijd, zrvan akarand). Tegenwoordig noemt men de met de volksgodsdienst vermengde leer van Zoroaster wel zoroastrisme en een vermenging daarvan met het zrvanisme wel mazdeïsme. De aanhangers van het mazdeïsme bezitten ook vele liturgische en religieuze gebruiken. De dienst wordt verricht in tempels, waar het heilige vuur steeds onderhouden wordt en op geregelde tijden offeranden verricht worden. Ook de dodenbezorging is merkwaardig: de stoffelijke resten worden in towers of silence aan het gevogelte als prooi overgelaten, waarna het gebeente in een put wordt geworpen.
Bekend is ook hoe de uiterste reinheid door hen betracht wordt, waarvoor de Vendidad (of Vidaevdat) minutieuze voorschriften bevat. [prof.dr.J.Gonda]
LITT. H.S.Nyberg, Die Religionen des alten Iran (1938); J.Duchesne-Guillemin, Zoroastre (1948); R.C.Zaehner, Zurvan (1955); R.C.Zaehner, Dawn and twilight of zoroastrianism (1961); G.Widengren, Die Religionen Irans (1965); M.Boyce, A history of zoroastrianism i (1975).
