[Lat. Mauritius, Mauretaniër], mannennaam gedragen door o.a. enkele vorsten.
HESSEN-KASSEL
Maurits de Geleerde, landgraaf van Hessen-Kassel (1592–1627), *25.5.1572 Kassel, †15.3.1632 Eschwege. Maurits streed met Hessen-Darmstadt om de successie in het graafschap Marburg. Hij zocht daarbij de steun van de Franse koning Hendrik IV en verloor in de beginfase van de Dertigjarige Oorlog (1618–48) een groot deel van zijn land. Maurits was een buitengewoon artistiek en geleerd vorst. Vooral de toneelkunst (hij schreef zelf ook stukken) had veel aan hem te danken.
NEDERLAND
Maurits, graaf van Nassau, Vianen, Buren, Leerdam en Meurs, prins van Oranje, *14.11.1567 Dillenburg, †23.4.1625 ’s-Gravenhage; tweede zoon van Willem van Oranje en diens tweede vrouw Anna van Saksen. Maurits werd opgevoed in Dillenburg en kwam in 1577 naar de Nederlanden, waar hij in 1584 voorzitter werd van de toen opgerichte Raad van State. In 1585 werd hij door de Staten van Holland en Zeeland tot stadhouder en kapitein-admiraal-generaal benoemd; na het vertrek van Leicester (1587) kreeg hij de leiding van de militaire zaken. In 1590 werd hij kapitein-admiraal-generaal van de Unie. Samen met o.a. Willem Lodewijk reorganiseerde Maurits, o.a. op grond van studie van de Romeinse wijze van oorlogvoeren, het leger, dat door uniforme oefening en bewapening, maar vooral door zijn wapen der genie tot militaire leerschool werd voor heel Europa.
Na de dood van de graaf van Nieuwenaar werd hij stadhouder van Overijssel, in 1590 van Utrecht en in 1591 van Gelderland. In 1618 werd hij na de dood van Filips Willem prins van Oranje en in 1620 na de dood van Willem Lodewijk stadhouder van Groningen en Drenthe.
Met de verovering van Breda (1590) leidde Maurits de reeks stedenveroveringen in waardoor hij het grondgebied van de Unie zuiverde van Spanjaarden. Een gunstige omstandigheid was hierbij dat Filips II Parma opdracht had gegeven de Spaanse strijdmacht grotendeels in Frankrijk in te zetten. Maurits veroverde achtereenvolgens in 1591 Zutphen en Deventer (waardoor de IJssellinie beschermd werd), Delfzijl (waardoor het nog Spaanse Groningen van de zee werd afgesloten), Hulst (ter bedreiging van Vlaanderen) en Nijmegen (om de Veluwe ook vanuit het zuiden te beveiligen). In 1592 veroverde hij Steenwijk en Coevorden (waardoor Groningen geïsoleerd werd), in 1593 Geertruidenberg (het slot van Holland) en in 1594 Groningen. Tenslotte bevrijdde hij in 1597 de Achterhoek en Twenthe, waarmee de ‘tuin’ van de Republiek gesloten was.
Met tegenzin gehoorzaamde Maurits aan het bevel van de Staten, die op instigatie van raadpensionaris Oldenbarnevelt besloten een tocht tegen het kapersnest Duinkerken te ondernemen. Maurits behaalde een overwinning bij Nieuwpoort (1600), maar boekte verder geen resultaat. De latere onenigheid tussen Maurits en Oldenbarnevelt ontstond niet door deze tocht, maar door het sluiten van het Twaalfjarig Bestand, waartegen Maurits om militaire en persoonlijke redenen gekant was. Na 1600 kreeg Maurits een geduchte tegenstander in de Spaanse veldheer Ambrosio Spinola. Deze veroverde Oostende (1604), Oldenzaal en Grol (1606). Tijdens het Twaalfjarig Bestand kwam Maurits tenslotte tegenover Oldenbarnevelt te staan.
Na afloop van het bestand heeft Maurits de hervatting van de strijd doorgezet door aanvaardbare voorstellen van de Spaanse gezant achter te houden en scherpere openbaar te maken. Zijn laatste levensjaren waren vrij somber: militair was hij niet tegen Spinola opgewassen, zodat o.a. in 1625 Breda verloren ging. In 1623 werd een aanslag op hem gepleegd, waarbij twee zoons van Oldenbarnevelt betrokken waren. Maurits is ongehuwd gebleven, maar had talrijke liefdesverhoudingen, waarvan de bekendste die met Margareta van Mechelen is. Hij had bij haar drie zonen, van wie Maurits in 1617 overleed en Willem en Lodewijk stamvader werden van resp. de linies Nassau-la Lecq en Nassau-Odijk. Bij andere vrouwen had hij nog twee zonen en drie dochters. Maurits werd opgevolgd door zijn broer Frederik Hendrik.
LITT. J.H.Wijn, Het krijgswezen in de tijd van prins Maurits (1934); J.Bax, Prins Maurits in de volksmening van de 16e en 17e eeuw (1940); A.Hallema, Prins Maurits (1949).
Maurits Willem Pieter Hendrik, prins van Oranje-Nassau, van Vollenhoven, *17.4.1968 Utrecht. Maurits is de eerste zoon van prinses Margriet der Nederlanden en Pieter van Vollenhoven.
SAKSEN
Maurits, hertog (1541–47) resp. keurvorst van Saksen (1547–53), *21.3.1521 Freiberg, †(gesn.) 11.7.1553 Sievershausen; zoon van Hendrik de Vrome. Maurits erfde de Saksische landen van de Albertinische tak van de dynastie. Hij sloot zich bij het uitbreken van de Schmalkaldische Oorlog in 1546 ondanks zijn protestantse geloof bij keizer Karel V aan, om de Ernestinische landen, de keurvorstentitel en de bisdommen Maagdenburg en Halberstadt te verwerven. Maurits slaagde in zijn eerste twee doeleinden en liep toen, om te grote macht van de keizer tegen te gaan, over naar de protestantse vorsten. Daarmee dwong hij Karel te vluchten over de Alpen (1552), waardoor diens Duitse politiek definitief mislukte.
LITT. H.Jung, Moritz von Sachsen (1966); K.E.Bom, Moritz von Sachsen und die Fürstenverschwörung gegen Karl V (1972).
Maurits, graaf van Saksen, Frans officier, *28.10.1696 Goslar, †30.11.1750 Chambord; natuurlijke zoon van August II de Sterke. Maurits trad in Franse dienst en onderscheidde zich in de Poolse en Oostenrijkse Successieoorlog. Hij werd in 1744 tot maarschalk verheven. Zijn krijgskunde heeft grote invloed uitgeoefend op het militaire beleid van de Pruisische koning Frederik II de Grote.
LITT. J.M.White, Marshal of France (1962).
