[Lat., grens], m.,
1. in het oude Rome oorspronkelijk een greppel of grenspad tussen twee stukken land;
2. sinds de geschiedschrijver Tacitus ook rijksgrens.
De limes was een gracht met een wal of een muur met bolwerken (gesloten limes), ofwel een militaire weg waarlangs versterkte steden, legioenkampen of castra gebouwd waren (open limes). In Europa zijn Romeinse versterkingen teruggevonden langs Donau en Rijn. In Engeland werd de limes gevormd door de muur van Hadrianus en de noordelijker gelegen muur van Antoninus Pius (142 n.C.). Ook in Syrië en Noord-Afrika was een versterkte limes. In Nederland strekte de Romeinse verdedigingslinie zich uit langs de Nederrijn, Kromme en Oude Rijn tot aan Katwijk. Opgravingen hebben aangetoond dat er forten lagen in Nijmegen, Vechten, Utrecht, Zwammerdam, Valkenburg. De aanleg van de limes in Nederland vond plaats rond het midden van de le eeuw; tussen 250—275 verloor de verdedigingsgordel langs de Rijn zijn betekenis vanwege invallen uit Germanië.
De grens werd in de 4e eeuw tijdelijk hersteld, vermoedelijk langs de Waal en de Maas. Archeologisch onderzoek wees uit dat Cuyk en Nijmegen een onderdeel vormden van de 4eeeuwse limes.
Ook voor het huidige België vat men onder de naam limes de Romeinse sterkten samen die ten noorden van de heerbaan Keulen-Tongeren-Bavay werden gebouwd om die weg te beschermen.
Litt. G.Webster, The roman imperial army of the first and second centuries AD (1969); D.Divine, Hadrians Wall (1969); W.A.van Es, De Romeinen in Nederland (1972); J.E.Bogaers en C.B.Rüger, Der niedergermanische Limes (1974).
