een van de hoofdbeginselen voor de burgerlijke (dagvaardings-)procedure, volgens hetwelk de rechter niet buiten de feitelijke stellingen van partijen mag treden en niet meer mag toewijzen dan is gevorderd en niet-betwiste feiten als vaststaand moet beschouwen. De lijdelijkheid van de rechter hangt samen met het beginsel dat het partijen in principe vrij staat over hun rechten te beschikken en deze al dan niet te doen gelden.
Anderzijds speelt ook het algemeen belang een rol. De rechter kan wel invloed uitoefenen op het verloop van het proces en vooral op het bijeenbrengen van het bewijsmateriaal. In kort geding en in verzoekschriftprocedures heeft de rechter verder strekkende bevoegdheden dan in de gewone procedure. Zo zijn de wettelijke bewijsvoorschriften daarin niet van toepassing.
