I. bn. van of uit Letland;
II. zn. o., taal van de Letten.
Het Lets behoort met het -Litouws en het uitgestorven Oudpruisisch tot de Baltische groep van de Indo-europese taalfamilie. Het vertoont sporen van Sanskriet, Grieks, Latijn en van Slavische talen. Het Lets is jonger en minder welluidend dan het Litouws, waarin men gemakkelijk de oudere vorm van een groot aantal Letse woorden terugvindt.
De klemtoon valt in het Lets bijna steeds op de beginlettergreep, ook bij langere samengestelde woorden: bij superlatieven evenwel op de tweede syllabe. Eigenaardig is voorts de stoottoon, die ook in het Deens voorkomt. In eindlettergrepen worden lange vocalen verkort, in het Litouws daarentegen bewaard, terwijl oude korte vocalen, die in de Litouwse dialecten zijn behouden, in het Lets verdwenen met uitzondering van de u. De verbindingen an, en, in, un, in gesloten lettergrepen, die het Litouws en Oudpruisisch als zodanig hebben behouden, luiden in het Lets uo, ie, i en u. Diftongen zijn ai, au, ei, ui en oi. De beide polydiftongen ee en o zijn merkwaardige, zeer in het bijzonder aan het Lets eigen klanken.
Het betreft hier een versmelting van verschillende vocalen, b.v. ee in de uitspraak als i + e + a. Zo wordt het woord leels (groot) uitgesproken als lieals, Deews (God) als Dieaws. De polydiftong o dient men in een adem uit te spreken als u + o + a, b.v. logs (raam) als luoags, lode (kogel) als luoade. Het zelfstandig naamwoord kent twee geslachten, mannelijk en vrouwelijk. Daar in het Lets geen lidwoorden voorkomen, herkent men het geslacht aan de uitgangen van de zelfstandige naamwoorden. Die van het mannelijk eindigen op s, sch, is, us; die van het vrouwelijk op a en e.
Het Lets kent vijf naamvalsvormen; participia worden veelvuldig gebruikt. Alle voorzetsels vergen in het meervoud de dativus. De spelling is na de Eerste Wereldoorlog aanmerkelijk gewijzigd en men schrijft de woorden in de regel zoals ze worden uitgesproken. In plaats van de h, zoals in de oude schrijfwijze, wordt tegenwoordig als verlengingsteken de cedille gebruikt. [S.Broersma]
LITT. K.Dravins, Altlettische Schriften und Verfasser (1965); Lardina, Teach your self Latvian (z. j.); C.S.Stang, Vergleichende Grammatik der Baltischen Sprachen (1966).
