[Lat. legenda, wat gelezen moet worden], v./m. (-n, -s),
1. beschrijving van het leven van een martelaar of van een andere heilige, ook wel van een mirakel of een heilig voorwerp; (bij uitbreiding) een verhaal dat op volksoverlevering berust: Ned. legenden door J. van Lennep;
2. verhaal van zeer twijfelachtige waarheid: och kom, het is immers maar een legende; het hele complex van voorstellingen omtrent een historisch iets of iemand dat zich daaromheen tot een vaag omlijnd, maar toch karakteristiek beeld in de geest van het nageslacht heeft gevormd: wat de dichter, de soldaat, het volk omtrent Napoleon hebben gefabeld, is ook voor ons de legende;
3. lieflijk, wonderschoon verhaal: zijn liefde en vriendschap voor haar is een stralende legende;
4. randschrift van een muntstuk, een gedenkpenning;
5. inschrift op schilderijen of prenten als verklaring van of commentaar op het afgebeelde; verklaring van de tekens (op landkaarten enz.); ook de lijst van namen bij een plattegrond.
Doorgaans is het onderwerp van een legende het een of andere wonder met betrekking tot Christus, Maria of de heiligen. De oudst bekende heiligenlegende is het Middelhoogduitse Georgslied (10e eeuw). De uitvoerigste en bekendste middeleeuwse verzamelingen zijn de Dialogus miraculorum van Caesarius van Heisterbach (1170—ca.1240) en de Legenda aurea van Jacobus de Voragine (ca.122898). Na 1643 verschenen de Acta sanctorum van de bollandisten, de grootste verzameling heiligenlegenden van de Rooms-Katholieke Kerk. Bekende Middelned. bewerkingen zijn De reis van Sinte Brandaen, Van de levene ons Heren, Theophilus en vooral Beatrijs. In de tijdperken van de Reformatie en de Verlichting was er weinig belangstelling voor de legenden, maar tijdens de romantiek herleefde het genre weer, o.a. in de Nederlandsche Legenden (1828-1831) van Jacob van Lennep.
Daarna is de legende nog wel aan de orde, maar dan vaak zonder verband met de oorspronkelijke religieuze achtergrond. Uitgaven: Middelnederlandsche legenden en exempelen, door C.G.N.de Vooys (1926); Glanz der Legenden, door W.Nigg (1964); Biblische Legende, door H.Gerstner.
LITT. J.P.Bayard, Histoire des légendes (1955); H. Rosenfeld, Legende (1961; 3e dr. 1972).
