[→Du. Kobold, kwade geest, in verband met vroegere moeilijkheden met kobaltbevat tende ertsen in de metaalbewerking], o., symbool Co, scheikundig element.
(e) Kobalt behoort tot de 9Agroep van het periodie ke systeem, evenals rhodium en iridium. Door af staan van de twee buitenste elektronen krijgt men het kobalt(III)ion (Co2+); wordt nog een elektron onttrokken dan ontstaat het kobalt(m)ion (Co3+). In principe kan men ook Co4+ maken, maar het elektronensysteem dat men bij Co3+ vindt is echter wanneer het omgeven is door zes polaire moleculen of negatieve ionen, zo uitzonderlijk sta biel (kristalveldtheorie), dat dat vierde elektron er zeer moeilijk afgaat, en slechts enkele oxidecomplexen met Co4+ bekend zijn. Hierop berust ook de opvallende eigenschap van Co3+ om complexe groepen te vormen met een zescoördinatie (octaë der). In zuivere toestand is kobalt het eerst door de Zweedse scheikundige Georg Brandt in 1735 be reid. Het is een wijd verspreid voorkomend ele ment. Specifieke mineralen met kobalt zijn cobaltiet (CoS2CoAs2), linnaiet Co3S4) en smaltiet (CoAS3).
EIGENSCHAPPEN. Kobalt heeft een donkerblau we, grauwe kleur en sterke glans. Het bestaat in twee allotrope vormen: hexagonaal en kubisch. Het is magnetisch maar veel zwakker dan ijzer. Door de lucht wordt het niet aangetast. In zoutzuur en zwa velzuur lost kobalt langzaam op, in verdund salpe terzuur zeer gemakkelijk. In sterk salpeterzuur (HN03) wordt het passief, het wordt door verdund HN03 dan niet meer aangetast.
Isotopen zijn be kend van54Co t/m 64Co, waarvan alleen 5927Co niet radioactief is. Het isotoop 60o dat verkregen kan worden met behulp van de uraniumzuil volgens het kernproces 5927Co + 10n → 6027Co + 𝛾 uit gewoon Co, is radioactief (halveringstijd 5,3 jaar) en wordt ge bruikt als stralingsbron 𝛽 en𝛾). Bij hogere tem peratuur en in fijne verdeling oxideert kobalt aan de lucht. Door oxidatiemiddelen kan het in de kobalt (III)zouten, die meestal bruin of geel ge kleurd zijn, worden omgezet. Deze neigen sterk tot de vorming van complexe zouten. METALLURGIE. De ertsen die voor de bereiding van kobalt worden gebruikt, bevatten behalve kobalt nog andere waardevolle metalen als koper, nikkel en zilver, meestal in de vorm van arseen, zwavel of zuurstof verbindingen. Omdat deze stof fen verschillende overeenkomstige eigenschappen hebben, is de verwerking op zuiver kobalt vrij ge compliceerd.
Arseen en zwavelhoudende ertsen worden meestal met toeslag versmolten in een schachtoven. De oxidische koperkobaltertsen van Zaïre worden versmolten in elektrische ovens. Men verkrijgt bij deze smelting twee alliages en een slak. Het alliage met de kleinste volumieke massa is wit en bevat naast koper, ijzer en zilver ca. 40 %kobalt. Het andere alliage, dat een rode kleur heeft, bestaat uit 89 % koper en 4,5 % kobalt en wordt op koper verwerkt. De hierbij verkregen slak, die 15% kobalt bevat, wordt opnieuw in de elektrische over ver smolten.
Het witte alliage wordt opgelost in 20 procentig zwavelzuur. Hierbij gaan het kobalt en het ijzer in oplossing. Na filtratie worden natrium chloraat en soda toegevoegd om het ijzer te ver wijderen. Uiteindelijk wordt het kobalt neergesla gen als kobalthydraat. Het eindprodukt bevat 99,1 % kobalt. Ook wordt kobalt langs elektrolytische weg gemaakt van de residu’s uit het logen van oxidische koperertsen.
TOEPASSING. Het metaal wordt gebruikt voor het bereiden van kobaltstaal, voor permanente magne ten en veiligheidsscheermesjes. In grotere hoeveel heid worden de kobaltoxiden gebruikt bij de kera mische industrie voor het vervaardigen van glazuur en email tot het verkrijgen van een blauwe kleur of om de gele tint, van ijzer afkomstig, teniet te doen. Verder worden verscheidene kobaltverbindingen als verfstoffen gebruikt. Het vrije metaal kan ge smeed, gewalst, tot draad getrokken en geweld wor den. Het is harder dan ijzer en nikkel en aan de lucht even bestendig als nikkel. Een legering onder de naam stelliet, bestaande uit 50—60 % Co, 30—40 % Cr en 8—20 % W, is zeer hard en wordt gebruikt voor punten van beitels, omdat zij, evenals chroom staal, haar hardheid nog bij 600 °C behoudt.
Deze legering vindt steeds meer toepassing. Ook bij jet motoren en turbines worden Coalliages gebruikt. Een van de belangrijkste toepassingen van Co vindt men in de geneeskunde. Deze berust op de reeds genoemde mogelijkheid een kunstmatige radioac tieve isotoop “Co te verkrijgen door bestraling met neutronen. De isotoop is een krachtige gammastra ler, die aanzienlijk goedkoper is dan radium. Het is tevens belangrijk door zijn gunstige dieptedosis, lichtere beschadiging van de huid en de weinig schadelijke nawerking.
Kobalt kan ook toegepast worden in de zgn. kobaltbom. LANDBOUW. Kobalt behoort in de natuur tot de sporenelementen. Het wordt door de plant opgeno men, maar er is niet gebleken, dat het nodig is voor de normale groei. Voor herkauwers is het van groot belang dat met het voer voldoende kobalt wordt op genomen. Het heeft als zodanig geen functie in het dier, maar het is een bestanddeel van vitamine B12, dat in de pens door de pensflora wordt gevormd. Kobaltgebrek heeft daardoor een tekort aan vitami ne B12 tot gevolg. De verschijnselen van een kobalt tekort bij het rund zijn niet specifiek; ze ontwikke len zich nadat het dier langere tijd op een deficiënt rantsoen heeft geleefd.
Veelal gedijen de dieren minder goed, verliezen de eetlust en worden luste loos. In plaats van het goede gras eten de dieren kobalt. Produktie aan kobalt in kobaltbevattende ertsen in 1966, 1970, 1975.
vindplaats produktie in
1966 1970 1975
t t t Australië 85 311 1055 Canada 1593 2069 1338 Cuba 800* 1540* 1600* Finland 1438 2124 1256 Marokko 1816 604 1961 NieuwCaledonië 1900* USSR 1540* 1800* Zaïre 11297 13958 13644 Zambia 1515 2052 1863 wereld 21833 26146 26618
*geschat
bron: United Nations, Yearbook of industrial statistics n (1975).
stro, vuil strooisel, gras van slootkanten, bast van bomen en dergelijke (Iikzucht). Door middel van grondonderzoek kan men een indruk krijgen of de kobaltvoorziening van het dier voldoende is. Het gebrek, dat vooral voorkomt op zandgrond, kan worden opgeheven door de grond te bemesten met →kobaltsulfaat of met →koperslakkenbloem. Ook kan men de dieren genezen door kobalt via de mond toe te dienen, dagelijks in kleine hoeveelheden (ca. 50 mg kobaltsulfaat).
