o.,
1. (ook: antropofagie), het eten van mensenvlees door mensen (e);
2. het eten door dieren van soortgenoten;
3. (oneig.) vernielzucht.
(e) CULTURELE ANTROPOLOGIE. Kannibalisme kwam bij vele volken, verspreid over alle werelddelen voor. In sommige gevallen is het kannibalisme niet meer dan een eetgewoonte; men eet mensenvlees, omdat men honger heeft of gewoon omdat men het lekker vindt. Zo werden in delen van WestAfrika en Melanesië mensen (meestal slaven of gevangenen) gemest en verhandeld. Maar in verreweg de meeste gevallen heeft het kannibalisme een rituele achtergrond. In de koloniale periode is het kannibalisme overal op krachtige wijze onderdrukt en nu komt het nog slechts op enkele geografisch geïsoleerde plaatsen voor.
GODSDIENSTHISTORIE. Kannibalisme staat bij vele volken in verband met mythen over een goddelijk wezen, dat door zijn dood de vruchtbomen en eetbare planten deed ontstaan en daardoor voedsel aan de mensen gaf. Het rituele eten van mensenvlees is dan een herhaling van dit mythische gebeuren. Een bijzondere vorm van kannibalisme is het opeten van gestorven familieleden (endokannibalisme). Gestorven stamhoofden worden soms door de stam plechtig opgegeten om zo hun eigenschappen voor de stam te bewaren. Deze dode wordt dan in zekere zin ‘begraven’ in de levende leden van de stam, zodat niets verloren gaat.
Soms liggen achter het kannibalisme nog andere voorstellingen. Wanneer een stam de lichamen van verslagen vijanden (gedeeltelijk) opeet, dan schijnt dat vaak te bedoelen: de vernietiging van de in de verslagen vijand wonende dodengeest, of het zich verzekeren van de bescherming van de dodengeest. De samenlopende voorstellingen zijn meestal niet te ontwarren. Soms worden m.n. misdadigers gegeten. Na een ernstig vergrijp offert de misdadiger zijn vlees en ziel (deze is ziek) als vredesoffer.
LITT. J.Bjerre, The last cannibals (1956); G.Hogg, Canibalism and human sacrifice (1958); A.Métraux, Religions et magies indiennes d’Amérique du Sud (1967); C.Spiel, Menschen essen Menschen (1972); R.Tannahill, Vlees en bloed (1975).
