vrouwennaam, Spaanse vorm van Elisabeth, gedragen door enkele vorstinnen.
BOURGONDIË Isabella van Portugal, hertogin van Bourgondië, *1397 Evora, ♱17.12.1471 Aire; dochter van Jan I van Portugal. Isabella huwde in 1430 Filips de Goede van Bourgondië, wiens derde vrouw zij was. Zij stond haar man bij in staatszaken. In 1434 nam zij het bewind waar in Bourgondië, van 1444 -45 in Holland. In 1457 koos zij partij voor haar zoon Karel in een conflict met Filips. Sindsdien leefde zij teruggetrokken.
CASTILIË Isabella I de Katholieke, koningin van Castilië (1474-1504), *22.4.1451 Madrigal de las Altas Torres (Avila), ♱26.11.1504 Medina del Campo; dochter van koning Jan II van Castilië. Isabella werd na grote interne strubbelingen door haar halfbroer, Hendrik IV, in 1468 als troonopvolgster erkend. Bij zijn dood (1474) werd zij koningin van Castilië, terwijl haar man Ferdinand n van Aragon, in 1479 koning van Aragon werd. Hierdoor werden beide koninkrijken feitelijk verenigd en werd de grondslag gelegd voor de opkomst van een sterk Spanje. Isabella was zeer vroom en trachtte de Kerk van misbruiken te zuiveren en de kloosters te hervormen; zij en haar man kregen van de paus de titel Katholieke Koningen. Zij versterkten het vorstelijk absolutisme, verdreven de joden uit Spanje, voltooiden de heroveringen op de Moren en steunden de reizen van Columbus.
Isabella overleefde haar enige zoon Jan (♱1497), haar dochter Isabella (♱1498) en haar kleinzoon Michael (♱1499). Zij werd opgevolgd door haar dochter Johanna de Waanzinnige, die in 1496 was getrouwd met Filips de Schone van Bourgondië.
LITT. O.Ferrara, L’avènement d’Isabelle la Catholique (1949); L.Suarez Fernandez, Politica internacional de Isabel la Catolica (5 dln. 1965—73).
FRANKRIJK Isabella van Beieren, koningin van Frankrijk (1369— 1435), *1370 München, ♱24.9.1435 Parijs. Isabella huwde in 1385 Karel VI van Frankrijk, die in 1392 krankzinnig werd. Zij werd regentes en liet zich vooral leiden door haar minnaar Lodewijk van Orléans. Zij voerde een wisselvallig beleid, lieerde zich achtereenvolgens met de Armagnacs, Bourgondië en Engeland. Bij de Vrede van Troyes (1420) gaf zij Engeland vrij spel in Frankrijk door haar dochter Catharina aan de Engelse koning Hendrik V uit te huwen. Na 1422 trok zij zich terug.
LITT. B.Chavelot, Isabeau de Bavière ou l’épouse d’un roi fou (1965).
SPANJE Isabella I, →Isabella de Katholieke, CASTILIË. Isabella II, koningin van Spanje (1833—68), *10.10. 1830 Madrid, ♱9.4.1904 Parijs; dochter van Ferdinand vu. Haar vader herstelde het vrouwelijk successierecht, opdat niet zijn broer don Carlos, maar Isabella hem zou opvolgen. Dit leidde na Ferdinands dood tot de Carlistenoorlog (→Carlisten), die door Isabellas moeder en regentes Maria Christina werd gewonnen. Isabella werd in 1843 door de Cortes meerderjarig verklaard en in 1846 uitgehuwelijkt aan haar neef, prins Frans van Bourbon. Zij verliet hem al spoedig. Haar regering werd gekenmerkt door een wisselvallige strijd tussen klerikalen en liberalen en door hofschandalen.
In 1868 werd Isabella door een succesvolle opstand genoodzaakt om naar Frankrijk te vluchten. Zij droeg in 1870 haar rechten op de Spaanse troon over aan haar zoon Alfons, die pas in 1874 als koning Alfons XII erkend werd. Isabella keerde in 1876 terug naar Spanje.
