v./m. (-len), de kleinste opening, gelegen voor het objectief van een optisch stelsel waardoor de maximale hoeveelheid licht kan treden die door het objectief tot een beeld wordt gevormd.
(e) Bij afbeeldingen door middel van lenzen (b.v. kijker, microscoop) is het van groot belang niet alleen meetkundig de plaats van de beelden te construeren, maar ook te letten op de begrenzing van de meewerkende lichtbundels. In de afb. zijn de strepen l2 en l2 twee positieve lenzen, d een daartussen geplaatst diafragma. Het van links komende licht wordt nu door drie oorzaken begrensd:
1. de rand van l2;
2. het diafragma d;
3. de rand van l2. Om na te gaan welke van deze drie oorzaken de sterkste begrenzing heeft, bepaalt men de beelden i en b, die door de lens l2 resp. van d en l2 worden gevormd. Elke lichtstraal die links invalt binnen de door i gegeven begrenzing, gaat na breking door lt ook door het diafragma d; elke lichtstraal die binnen de begrenzing b invalt, treedt tenslotte door l2 uit. Dus alleen die lichtstralen kunnen aan de afbeelding meewerken, die bij het binnentreden door i, b en l2worden doorgelaten. Is nu A (op de hoofdas) het lichtpunt, dan geeft i in de afb. de sterkste begrenzing: wat door i wordt doorgelaten, gaat zeker door b en l,. Onder de intreepupil verstaat men het middelste deel van het vlakje i dat de meewerkende lichtstralen doorlaat. Het beeld u, dat door l2 van d gevormd wordt, heet uittreepupil. Zou men in de afb. de middellijn van de lens l2 kleiner maken, dan zou ook de opening b nauwer worden, en al spoedig zou deze dan de sterkste begrenzing vormen, en dus de rol van i overnemen. De lens l2 zou dan zelf uittreepupil worden. De grootte en ligging van de uittreepupil van m.n. verrekijker en microscoop bepalen of b.v. brildragenden al het beschikbare licht in hun oog kunnen opvangen, d.w.z. of zij het gehele gezichtsveld van het instrument kunnen benutten of niet.
