[→Lat. initium, begin], v., inwijding van een individu in de leefwijze van een groep, waartoe hij als nieuw lid wordt toegelaten.
(e) De initiatie bestaat bij vele volken als een reeks van riten, gedragsregels en geloofsvoorstellingen die iemand moet volbrengen, resp. ondergaan en leren wanneer hij
1. een nieuw levensstadium bereikt,
2.toegelaten wil worden tot een religieuze of religieus-sociale gemeenschap,
3. aan een offerplechtigheid wil deelnemen.
Initiatie als inwijding voor een nieuw levensstadium komt zeer veel voor, m.n. bij het bereiken van de puberteit, en geldt dikwijls evengoed voor meisjes als voor jongens; in bepaalde culturen is de initiatie voor alle jongelui verplicht. De tweede vorm vindt plaats bij intrede in een klooster, in de gemeenschap van →sjamanen, in de →mysteriën, in een mannenbond, mystieke broederschap enz. De derde vorm treft men m.n. in het oude India aan.
In bijna alle niet-westerse samenlevingen ondergaan alle jongens, en meestal ook de meisjes, een complex van riten, die hun overgang van kind-zijn naar de volwassenheid accentueren. Deze initiatieriten of -ceremonies zijn een belangrijke sociale gebeurtenis, waarbij de gehele gemeenschap betrokken is. Zij worden meestal niet voor elke jongen of elk meisje afzonderlijk gehouden, maar gezamenlijk voor alle jongens en meisjes die binnen een bepaalde periode geslachtsrijp zijn geworden. De leeftijden van de deelnemers aan de initiatie kunnen aldus enkele jaren variëren. Dit illustreert, dat de initiatie eerder een sociale gebeurtenis is dan een biologische. De jongelui worden ook pas als volwassen beschouwd, wanneer zij de initiatie hebben ondergaan, ook al zijn zij misschien al enkele jaren lichamelijk volwassen.
De initiatieriten voor jongens zijn meestal gescheiden van die voor meisjes en in het algemeen ook uitgebreider. Door de gezamenlijke initiatie van groepen jongeren kunnen gemakkelijk →leeftijdsklassen ontstaan. Ondanks een grote verscheidenheid bij de verschillende volken keren in de initiatieplechtigheden vrijwel steeds enkele fundamentele punten terug. Een zeer belangrijk onderdeel van de initiatie is de instructie op het gebied van praktische (economische en technologische) kennis, het sociale leven (o.a. seksualiteit, rechten en plichten), de normen en waarden die binnen de gemeenschap heersen, en de godsdienstige geheimen. Deze instructie ontvangen zij van enkele ouderen op een afgezonderde plaats, waar zij een bepaalde periode (soms enkele maanden) worden geïsoleerd van de andere leden van de gemeenschap.
In de moderne tijd zijn de initiatiesystemen van de meeste niet-westerse volken steeds meer verwaarloosd en in onbruik geraakt ten gevolge van de westerse invloed. Dit heeft vaak aanzienlijk bijgedragen tot de desintegratie van deze samenlevingen, omdat de initiatie een sterk bindende factor in de cultuur en de organisatie van deze maatschappijen was.
LITT. M.Eliade, Naissances mystiques (1959); C.J.Bleeker (red.), Initiation (1965); V.Popp (red.), Initiation (1969); J.Cazeneuve, Sociologie du rite (1971).
