v., 1. (gemeenz.) ben. voor een behandeling waarbij iemand zodanig onder psychische druk wordt gesteld (om iets van hem te verkrijgen), dat hij volkomen willoos en weerloos wordt; politieke indoctrinatietechniek die zich sinds ca. 1950 over de gehele wereld heeft verspreid (e).
(e) De term hersenspoeling is de Ned. vertaling van het Engelse brainwashing, als term ingevoerd door de Amerikaanse journalist Edward Hunter in 1951. De oorspronkelijke bedoeling van hersenspoeling is het bereiken van een grondige ideologische hervorming. Belangrijke elementen daarbij zijn het laten doen van bekentenissen en de ideologische heropvoeding, naar het beeld van de ideale staatsburger. Men begint met iemand onzeker te maken en van zijn weerstand te beroven, b.v. door geïsoleerde opsluiting, langdurige beroving van slaap, ondervoeding, het insluiten in zware kettingen, lichamelijk geweld, dagenlange verhoren, onafgebroken zware beschuldigingen en bedreigingen met de doodstraf. Op de rand van een psychische ineenstorting bekent men, aanvankelijk met tegenzin en in de overtuiging van eigen onschuld, later met steeds meer zekerheid, allerlei misdaden, meestal misdaden tegen het regime of tegen het volkswelzijn. De bekentenissen worden geleidelijk gedetailleerder, en gedragen door steeds meer schuldbesef, dat enerzijds ontstaat door de schaamte over de eerste onvrijwillige bekentenissen, anderzijds door de ideologische heropvoeding: het zo volledig mogelijk afbreken van iemands gevoel van eigenwaarde . Het schuldgevoel strekt zich op de duur uit tot iemands hele gedrag in alle opzichten; dan klaagt men zichzelf aan uit vrije overtuiging en zonder dwang van buiten en is men bereid alles te doen om door zijn omgeving geaccepteerd te worden.
Als op dat moment de bewakers en ondervragers hun barse houding laten varen en op vriendelijke toon dit nieuwe zelfinzicht met de betrokkene bespreken, voelt hij zich vaak vernieuwd, herboren of bekeerd. In een laatste stadium bekent men dan de misdrijven waarvan men aanvankelijk beschuldigd werd, vrijwillig en vaak in het openbaar.
Ondanks de verontwaardigde protesten tegen deze beïnvloedingsmethoden, o.a. door Amnesty International naar voren gebracht, zijn zij vrijwel over de hele wereld verspreid.
LITT. W.Sargant, De worsteling om de menselijke geest (1959); J.C.Lauret en R.Lasierra, Beulen in witte jassen (1977).
