m. (mv.), Ruminantia, onderorde van de evenhoevigen.
(e) Herkauwers hebben een samengestelde maag; het voedsel wordt snel en vrijwel zonder kauwen opgenomen en later tijdens een rustperiode weer naar de mond gebracht om grondig vermalen te worden, het herkauwen; daarna pas passeert het voedsel het darmkanaal op de normale wijze. Iets dergelijks is o.a. ook bij →kangoeroes (buideldieren) geconstateerd, maar bij deze dieren is de maag anders gebouwd. Bij bepaalde dieren (zoals →slankapen, bladeters!) is het bestaan van een samengestelde maag bekend zonder dat herkauwen voorkomt. In het herkauwen van de Ruminantia ziet men een aanpassing aan bedreiging door roofdieren op voedselrijke plaatsen.
De herkauwers worden verdeeld in de →-dwergmuskusdieren, →-hertachtigen, →giraffen, →gaffelantilopen en de familie runderachtigen (Bovidae), die →antilopen, →runderen, →geiten, →schapen, →geitantilopen en →muskusossen omvat.
De herkauwers worden polygastrisch genoemd omdat deze dieren een samengestelde maag bezitten, te verdelen in: pens (rumen), netmaag (reticulum), boekmaag (omasum) en lebmaag (abomasum). De pens is de grootste afdeling en heeft bij de koe een inhoud van ca. 60 1. De netmaag (inhoud 3 1) heeft een netvormig geplooid binnenoppervlak met plooien van ca. 1 cm hoogte. De boekmaag is voorzien van ver uitstekende plooien, die te vergelijken zijn met de bladen van een boek, terwijl de lebmaag vergelijkbaar is met de gewone maag. De cellulosebestanddelen van het voedsel ondergaan in pens en netmaag een →gisting door de inwerking van bacteriën, waarbij cellulose overgaat in vetzuren (azijnzuur, propionzuur, boterzuur); ook enig melkzuur komt vrij. Deze zuren worden door de penswand geabsorbeerd en gebruikt als bouwstoffen in de stofwisseling.
Tijdens het verloop van het gistingsproces wordt het voedsel enige malen teruggebracht in de bek en daar herkauwd. Dit herkauwen duurt telkens 10—20 min.
Bij zogende kalveren werkt dit herkauwproces nog niet: de opgenomen melk gaat via een buisvormige goot (de slokdarmsleuf) direct naar de lebmaag. Later is deze buis van boven open en speelt dan nog een rol bij het transport van de chymus. De bacteriënflora, die in de pens goed gedijt, produceert belangrijke hoeveelheden vitaminen van het zgn. Bcomplex, zodat herkauwers hieraan vrijwel nooit tekort hebben. Hiernaast komt in de pens een protozoënfauna voor, die op kosten van de bacteriën leeft. Zowel de bacteriën als de protozoën worden met de chymus afgevoerd naar de lebmaag, hetgeen de koe dagelijks 200—300 g eiwit oplevert.
Dit is een belangrijke bijdrage omdat de hoeveelheid verteerbaar eiwit in gras nogal klein is. De bewegingen van de pens en de netmaag zijn zeer sterk, waardoor de voedselmassa voortdurend in beweging is, hetgeen het gistingsproces bevordert. In de boekmaag wordt veel water aan de chymus onttrokken door resorptie. →spijsvertering, →spijsverteringsorganen.
