Ned. gemeente in de prov. Limburg, centrum van stadsgewest Heerlen-Kerkrade, 34,47 km2 (m.n. löss; 4 km2 bos en heide), 74730 inw., 82 % r.k., 6 % n.h., 1 % geref., 5 % overige, 6 % g. kerkg.
Heerlen heeft een sterke bevolkingsgroei gekend (1900: 6300 inw.) door de ontwikkeling in de steenkolenmijnbouw sinds 1898. De bevolking loopt terug o.a. omdat de mijnbouw is verdwenen. Naast Heerlen omvat de gemeente de dorpen Heerlerheide, Schrijversheide, Terwinselen (gedeeltelijk), Treebeek, Welten en vele buurtschappen. De aanwezige industrieën bestaan vooral uit elektrotechnische bedrijven, textielen toeleveringsbedrijven. De inkomende pendel is van belang. De stad heeft een centrale functie voor Zuid-Limburg en het Duitse grensgebied: groot en modern winkelcentrum, administratieve diensten (diverse hoofdkantoren), groothandelsondernemingen, banken, onderwijsinstituten (o.a. hogere technische school, leerkrachtenopleiding nijverheidsonderwijs), cultureel centrum (schouwburg), medische inrichtingen, spoorwegverbindingen met Sittard, Maastricht, Kerkrade en Duitsland.
Bezienswaardig zijn de kastelen Mezenbroek (17e eeuw), Ter Worm (17e eeuw; recreatiecentrum) en Strijthagen (18e eeuw), de watermolens Caumermolen (met wandelpark Aambos), Schandelermolen, Weltermolen (17e of 18e eeuw) en oliemolen (1502), Sint-Pancratiuskerk en Schelmentoren (fort Herle: 13e eeuw). Bekende boerenhofsteden zijn Benzenraderhof, hoeve de Rousch (manege) en Geleenhof. Hoeve De Aar is bowlingcentrum. Het Imstenraderbos (28 ha) is geologisch, botanisch en ornithologisch waardevol. Te Heerlerheide staat het droomkasteel Fantastica (sprookjestuin). De gemeente bezit een geologisch museum en een oudheidkundig museum.De stad, ontstaan uit de op het kruispunt van de wegen Keulen-Tongeren en Xanten-Trier gelegen Romeinse nederzetting Coriovallum of Coriovallium uit de le—5e eeuw, is een rijke vindplaats van Romeinse cultuur. Er zijn o.a. grafvelden, pottenbakkersovens, een complex badgebouwen (thermen) en een laatromeinse versterking (waarvan slechts twee spitsgrachten bewaard zijn gebleven) aangetroffen.
LiTT. Gemeente Heerlen, Sociogram (1966); W. A.van Es, De Romeinen in Nederland (1972).
