Matthias, eigenlijk: Mathis Gothar(d)t N(e)ithar(d)t, Duits schilder, *ca.1470—75 Würzburg, ♱31 augustus 1528 te Halle aan de Saaie. Over Grünewalds levensloop is weinig bekend. De hem toegeschreven werkzaamheid in Seligenstadt na 1501 bleek op een verwisseling met een gelijknamige beeldsnijder te berusten. De naam Grünewald berust op een dwaling van de Duitse schilder en schrijver J.von Sandrart (Teutsche Academie, 1675), maar raakte toch nooit in onbruik. Grünewald kreeg vele grote opdrachten, waaruit blijkt dat hij tot de leidende kunstenaars van zijn tijd werd gerekend. Dat verklaart ook zijn vaste dienstverband met de machtigste Duitse kerkvorst en mecenas van zijn tijd, kardinaal Albrecht van Brandenburg. Grünewald beeldde hem uit als Erasmus op het altaarstuk De HH. Erasmus en Mauritius (ca. 1521—23, Alte Pinakothek, München). In 1525 werden de lutheranen van het hof van Albrecht verdreven en met hen ook Grünewald die met de nieuwe leer sympathiseerde. Hij kwam toen in Frankfort en vervolgens in Halle, waar hij zijn levensonderhoud als Wasserkunstmacher, ontwerper van watermolens, fonteinen e.d., verdiende.
Grünewalds hoofdwerk is het lsenheimer Altar (1510—12, Museum Unterlinden, Colmar), een veelluik geschilderd in opdracht van de Italiaanse abt Guersi voor het klooster van Isenheim; heel opvallend is hier het kleurgebruik, dat als expressiemiddel de allerhoogste intensiteit bereikt. Grünewald is een visionaire en uiterst oorspronkelijke persoonlijkheid in de Duitse kunst en tevens een zeer groot kolorist. In zijn kunst openbaart zich een sterk individualisme, een drang naar monumentaliteit, een realisme van figuurschildering en een modern aandoende kleuren lichtbehandeling die niet denkbaar zijn zonder de zeer persoonlijk verwerkte, maar daarom niet minder wezenlijke invloed van de Italiaanse renaissance. Er kwam weer een waardering voor Grünewalds kunst met de opkomst van het expressionisme. Werken: ● De bespotting van Christus (1503, Alte Pinakothek, München); ● De Kruisiging (1505, Kunstmuseum, Basel); ● Maria im Rosenhag (1518, Stuppach). LITT. F.Bock, Die Werke des M.Grünewalds (1904); M.Friedländer, M.Grünewalds lsenheimer Altar (1908); H.H.Naumann, Das Grünewald Problem (1930); F.Knapp, Grünewald (1935); W.K. Zülch, Der hist. Grünewald (1949); L.Behling, Die Handzeichn, des M.Gothart Nithart (1955); L. Dittmann, Die Farbe bei Grünewald (diss. 1955); M.Meyer, Grünewald (1957); A.M.Vogt, M.Gothart Nithart (1957); E.Ruhmer, M.Grünewald, Die Gemälde (1959); A.Weixlgärtner, Grünewald (1961); M.Lanckorónska, M.Gothart Neithart (1963); A.Kehl, Grünewald-Forschungen (1964); E.Ruhmer, Grünewald. The drawings (1965).
K. Martin, Grünewalds Kreuzigungsbilder (1966); A.M.Vogt, M.Grünewald. Der Isenheimer-Altar (1966); L.Behling, M.Grünewald (1969); M.Seidel, Grünewald. Der Isenheimer Altar (1973).
