Spaans heilige en missionaris, *7.4.1506 slot Xavier (Navarra), ♱3.12.1552 Sancian. Franciscus studeerde sinds 1525 te Parijs, waar hij zich in 1533 aansloot bij de gezellen van→lgnatius van Loyola, een kerngroep waaruit nadien de jezuïetenorde is ontstaan.
Hij werd in 1537 te Venetië tot priester gewijd. Op verzoek van koning Jan in van Portugal vertrok Franciscus in 1541 als missionaris naar Indië. In 1542 landde hij op Goa, waar hij eerst de taal leerde. Drie jaar werkte hij onder de Parava’s, aan de kust ten zuiden van Madras (20000 bekeerlingen onder de lagere kasten). In 1544 werkte Franciscus zonder succes op Ceylon. In 1546 vertrok hij naar de Molukken, werkte op Ambon en trachtte in de vesting Ternate een centraal punt voor de missionering van de Indische Archipel te vestigen.
Sinds 1549 predikte hij in Japan, waar hij de sympathie verwierf van de boeddhistische regenten; in 1551 zocht hij in de rijkshoofdstad tevergeefs contact met de mikado; bij zijn terugkeer in 1552 naar Indië waren er nog geen 1000 christenen in Japan. Vanuit Goa vertrok hij nog in hetzelfde jaar naar China, maar stierf op het eiland Sancian, niet ver van Kanton. Zijn lichaam werd naar Goa overgebracht.Franciscus geldt als een van de grote figuren uit de geschiedenis van het rooms-katholieke missiewerk, die de grondslag legde voor de missie in de landen van het verre oosten met hun hoogontwikkelde culturen en godsdiensten. De eerste sporen van aanpassing →indigenisatie) zijn bij hem reeds te constateren, ook al zag hij er geen bezwaar in de macht van de Spaanse en Portugese overheersers in te roepen om kerk en jezuïeten te beschermen. Franciscus werd in 1622 heilig verklaard en in 1927 verheven tot patroon van het missiewerk. Feestdag: 3 dec. Uitgaven: Monumenta Xaveriana (2 dln. 1899-1912); Epistolae Sancti Francisci Xaverii, aliaque ejus scripta, door G.Schurhammer en J. Wicki (2 dln. 1945). LITT.
J.Brodrick, Saint Francis Xavier (1952); G. van Gestel, Sint Franciscus Xaverius (1953); G. Schurhammer, Xaveriana (1964); P.Aoyama, Die Missionstâtigkeit des hl. Franz Xaver in Japan aus japan. Sicht (1967).
