o. (-’s, -ta), zinnebeeldige prent met bijschrift zoals die in de 16e-18e eeuw veel in gedrukte bundels verschenen.
Emblemata werden voorzien van een kort opschrift (motto) en een commentaar op rijm (epigram). De Italiaan Alciatus gebruikte het woord emblema voor het eerst in de betekenis van zinnebeeldige prent en stelde een emblematabundel samen met de bedoeling een modelboek aan schilders en graveurs te verschaffen. Sedert 1522 kwamen afschriften in omloop en tussen 1531-34 werden de eerste vijf drukken met houtsneden van Jörg Breu de Oude te Augsburg gedrukt. In de 16e eeuw verschenen meer dan 125 uitgaven in verschillende landen. Alciatus’ voorbeeld vond overal navolging en in de nadien verschenen embleemboeken is aan de prenten gewoonlijk een beknopte omschrijving of verklaring toegevoegd. Vooral in de Nederlanden in de 17e en 18e eeuw werd het embleemboek populair; er verschenen ca. 250 bundels in ca. 700 drukken.
Uitgevers hiervan waren o.a. C. Plantijn te Antwerpen, in de Noordelijke Nederlanden o.a. W.J. Blaeu en Dirck Pietersz. Pers.
Graveurs waren o.m. J. Luyken en C. de Passe de Oude. De tekst was aanvankelijk in het Latijn, later ook wel in meerdere talen of in Hollandse vertaling, b.v. Pers’ editie van Cesare Ripa’s standaardwerk Iconologia. Spoedig werden ook oorspronkelijke Hollandse werken gedrukt.
Soms waren de embleemboeken aan één onderwerp gewijd, b.v. politiek, liefde (Vaenius’ Amorum emblemata, 1608 en Jacob Cats’ Sinti’ en minnebeelden, 1618), godsdienst, alchemie, dierenleven (Vondel, Vorstelijcke warande der dieren, 1617) en ambachten (Jan Luyken, Het menselyk bedryf). Ook werden er verzamelingen emblemata (sinnepoppen) op verschillende gebieden met meestal een moraliserende betekenis uitgegeven (Roemer Visschers Sinnepoppen, 1614).
Embleemboeken vormen door tekst en verluchting een belangrijke bron voor de kennis van zeden en opvattingen en tevens van het huiselijk leven in de Nederlanden in de 17e en 18e eeuw. In de Noordelijke Nederlanden blijken de symbolen en de toespelingen van de emblematiek door te werken in de schilderkunst, m.n. in de genreschilderkunst.
LITT. L. Volkmann, Bilderschriften der Renaissance (1923); M. Praz, Studies in 17th century imagery (2 dln. 1939-47; 2e dr. 1964; met bibl.); R. Freeman, English emblem books (1948); J.B.
Knipping en P.J. Meertens, Van De Dene tot Luiken (1956); R.J. Clements, Picta poësis (1960); J. Landwehr, Dutch emblem books (1962); E.F. von Monroy, Embleme und Emblembücher in den Niederl. 1560-1630 (uitgave door H.M. von Erffa, 1964); A. Schone, Emblematik und Drama im Zeitalter des Barock (1964); J. Peeters-Fontaines, Bibliogr. des impressions espagn. des Pays-Bas Méridionaux (2 dln. 1965); A.Henkel en A.
Schone, Emblemata (1967); E. de Jongh, Zinneen minnebeelden in de schilderkunst van de 17e eeuw (1967); J. Landwehr, Emblembooks in the low countries 1554-1949, a bibligr. (1970).
