[Angelsaksisch ead, erfgoed, weard, beschermer], mannennaam, o.a. door vele vorstelijke personen gedragen.
ENGELAND
Eduard de Belijder koning van Engeland (1042—66), *ca.l003, ♰5.1.1066 Westminster; zoon van Aethelred II. Met zijn vader vluchtte hij in 1014 voor de Denen naar Normandië. Na de dood van koning Harthacnut in 1042 werd hij in Engeland aan de macht gebracht door Godwin van Wessex, zijn schoonvader, die hij na een conflict in 1051 dwong te vluchten. Met Eduards regering nam de Normandische invloed in Engeland toe. Godwin keerde met een leger terug naar Engeland (1052), waar hij sindsdien het bestuur beheerste. Eduard wijdde zich steeds meer aan de Kerk en liet o.m. de Westminster Abbey bouwen in de Normandische stijl.
In 1161 werd hij heilig verklaard. Feestdag 13 okt.
LITT. F.Barlow, Edward the Confessor and the Norman Conquest (1966).
Eduard de Oude koning van Wessex (899—924), ♰l7.7.924 Farndon (Cheshire); zoon van Alfred de Grote. Eduard streed met succes tegen de Denen en verdreef hen na een overwinning te Tettenhall uit Mercia (910) en later uit East Anglia (917). Na de dood van zijn zuster Ethelfled in 918 nam hij het bestuur in Mercia over, zodat hij het gehele gebied ten zuiden van de Humber beheerste. Op het einde van zijn regering werd hij tevens als suzerein erkend over Wales, Schotland en Northumberland.
Eduard I koning van Engeland (1272-1307), *17. 6.1239 Westminster, ♰17.7.1307 Burgh-on-Sands bij Carlisle; oudste zoon van Hendrik in en Eleonora van Provence. Eduard versloeg in 1265 Simon de Montfort en nam van 1270—72 deel aan de zevende kruistocht. Na zijn troonsbestijging centraliseerde hij de rechterlijke macht ten nadele van adel en geestelijkheid, codificeerde het recht in de Statutes en beperkte de macht van de baronnen door in het parlement vertegenwoordigers van de lagere adel en de steden op te nemen. Hij bedwong een opstand in Wales en annexeerde het gebied (1284). Eduard intervenieerde vanaf 1292 in Schotland ten gunste van koning John Balliol. In 1296 veroverde hij Schotland.
Tegelijkertijd voerde Eduard oorlog op het vasteland, waarbij hij de Vlaamse graaf Gwijde van Dampierre steunde tegen de Franse koning Filips IV met het oog op de wolexport naar Vlaanderen. Door moeilijkheden met Schotland moest hij vrede sluiten met Filips.
LITT. T.F.Tout, Edward i (1902); T.F.T.Plucknett, The legislation of Edward I (1949; 2e dr. 1968).
Eduard II koning van Engeland (1307—27), *25.4. 1284 Caernarvon, ♰(verm.?) 9.1327 Berkeley Castle; vierde zoon van Eduard I; gehuwd (1308) met Isabella, dochter van de Franse koning Filips IV. Eduard droeg als eerste kroonprins sedert 1301 de titel Prins van Wales. Hij liet de regering doorgaans over aan gunstelingen, zoals Gaveston, die uiteindelijk werd vermoord (1312). Hierdoor raakte de koning geheel in de greep van het parlement en zijn vaste afvaardiging van 21 baronnen, de Lords Ordainers. Toen Eduard zijn bestuur opnieuw in handen gaf van een gunsteling, Hugo le Despenser, kwamen de baronnen in opstand, maar werden door de koning verslagen (1322). Le Despenser raakte echter in conflict met Isabella, die naar Frankrijk vluchtte en samen met haar minnaar Roger Mortimer en een leger in 1326 naar Engeland terugkeerde om zich van het bewind meester te maken. De koning werd gevangen genomen, door het parlement tot troonsafstand gedwongen en kort daarop vermoord.
LITT. J.C.Davis, Baronial opposition to Edward II (1918); H.Johnstone, Edward of Carnarvon (1946).
Eduard III koning van Engeland (1327—77), *13.11. 1312 Windsor, ♰21.6.1377 Londen; oudste zoon van Eduard II. Toen Eduard koning werd, berustte de feitelijke macht bij zijn moeder en haar minnaar Roger Mortimer. In 1330 liet hij de laatste ombrengen, zijn moeder opsluiten en nam hij zelf de macht in handen. Na de dood van de kinderloze Franse koning Karel IV (1328) maakte Eduard aanspraken op de Franse troon die evenwel aan Filips (VI) van Valois kwam. Na een geslaagde interventie in Schotland, waar hij Eduard Balliol steunde en de slag won van Halidon Hill (1333), besloot hij zijn aanspraken op de Franse kroon met wapengeweld te realiseren.
In 1339 begon door zijn acties de Honderdjarige Oorlog. Nadat hij in sept. 1340 te Gent tot koning van Frankrijk was uitgeroepen, behaalde hij enkele overwinningen, o.a. te Crécy (1346) en te Calais (1347). Geldgebrek, grote pestepidemieën (1348—49), maar vooral gebrek aan strategisch en politiek inzicht verhinderden Eduard zijn overwinningen uit te buiten. De Vrede van Brétigny (1360) schonk hem geheel West-Frankrijk maar bleef in feite dode letter. Toen de oorlog in 1369 werd hervat, nam Eduard hieraan geen deel meer, maar liet het oorlogvoeren en het bestuur van zijn land over aan zijn zonen Eduard van Woodstock en Jan van Gent. Tijdens Eduards regering wist het parlement, vooral het Lagerhuis, zijn positie te verstevigen.
LITT. W.Longman, The life and times of Edward III (2 dln. 1869); J.Mackinnon, History of Edward III (1900); H.J.Hewitt, The organization of war under Edward III (1966).
Eduard IV koning van Engeland (1461-83), *28.4. 1442 Rouen, ♰9.4.1483 Westminster; zoon van Richard van York, afstammeling van de derde en van de vijfde zoon van Eduard III. In de Rozenoorlogen stelde Eduard zich aan het hoofd van de partij van de Rode Roos. In 1461 versloeg hij zijn tegenstanders, de Lancasters, joeg hij Hendrik VI op de vlucht en werd hij als koning erkend en gekroond. Na een inval in Engeland (1470) door zijn neef en vroegere bondgenoot Warwick, samen met de Lancasters en Fransen, moest Eduard vluchten. Eduard heroverde met Bourgondische hulp in 1471 Engeland; de Lancasters werden verslagen, Warwick sneuvelde en Hendrik VI werd gevangen genomen en vermoord. Ten einde gedane beloften aan de Bourgondische hertog na te komen, landde Eduard in 1475 bij Calais om oorlog te voeren tegen de Franse koning Lodewijk XI.
Het contact met de Bourgondiërs kwam echter niet tot stand, zodat Eduard met Lodewijk een wapenstilstand sloot, wat hem een jaargeld opleverde en daarmee de mogelijkheid om het parlement, dat belastingen moest goedkeuren, buiten spel te houden. Daarmee zette hij een belangrijke stap in de richting van het vorstelijk absolutisme.
LITT. C.L.Scofield, The life and reign of Edward IV (2 dln. 1923); E.Simons, The reign of Edward IV (1966); M.Clive, This sun of York (1973) ; C. Ross, Edward IV (1974).
Eduard V koning van Engeland (1483), *3.11.1470 Westminster, ♰(verm.) ca.9.1483 Londen; zoon van Eduard IV. Eduard werd een maand na zijn troonsbestijging (apr. 1483) door zijn oom Richard III gevangen genomen en samen met zijn broer Richard van York in de Tower opgesloten. Beiden werden door Richard III, die zich in juni tot koning liet uitroepen, uit de weg geruimd.
Eduard VI koning van Engeland (1547—53), *12.10. 1537 Greenwich, ♰6.7.1553 Londen; zoon van Hendrik VIII en Jane Seymour. Eduard volgde zijn vader op, aanvankelijk onder regentschap van zijn oom Eduard Seymour, die tot Lord Protector werd benoemd, en na diens val (1549) onder dat van Warwick, de latere hertog van Northumberland, die Eduard in 1552 meerderjarig deed verklaren. Onder deze regenten werd de Reformatie in Engeland voortgezet m.n. door invoering van Cranmers 42 artikelen en diens Common Prayer Book.
LITT. H.W.Chapman, The last Tudor king (1958).
Eduard VII koning van Groot-Brittannië en Ierland (1901-10), *9.11.1841 Londen, ♰6.5.1910 Londen; zoon van koningin Victoria. Eduard volgde in 1901 zijn moeder op, die hem vrijwel steeds buiten de staatszaken gehouden had. Hij wijzigde de strenge hofetiquette. Bij de totstandkoming van de Entente Cordiale in 1904 heeft zijn pro-Franse gezindheid een rol gespeeld.
LITT. S.Lee, Eduard VII (2 dln. 1925—27); V. Cowles, Edward VII and his circle (1956); P.Magnus, King Edward VII (2e dr. 1975); G.Winter, The golden years, 1903-13 (1975).
Eduard VIII koning van Groot-Brittannië en Ierland, *23.6.1894 Londen, ♰28.5.1972 Parijs; oudste zoon van koning George V. Op 20.1.1936 volgde hij zijn vader op. Zijn voorgenomen huwelijk met de tweemaal gescheiden Amerikaanse Mrs. Simpson veroorzaakte een constitutionele crisis; op
10.12.1936 deed Eduard afstand van de troon. Zijn broer die hem opvolgde als George VI verleende hem de titel hertog van Windsor. Eduard huwde in 1937 Mrs. Simpson. Hij was van 1940—45 gouverneur van de Bahama’s. Werk: A king’s story (1951).
LITT. R.G.Martin, The woman he loved (1976).
Eduard van Woodstock bijgenaamd de Zwarte Prins (naar de kleur van zijn wapenuitrusting), *15.6.1330 Woodstock, ♰8.6.1376 Westminster; oudste zoon van Eduard III. Eduard leidde tijdens de Honderdjarige Oorlog de Engelse invasie in Zuidwest-Frankrijk (1355) en won de Slag bij Poitiers (1356), waarin hij de Franse koning Jan II gevangen nam. Vanaf 1362 regeerde hij als hertog van Aquitanië over de Engelse bezittingen in Frankrijk. In 1367 trok hij op verzoek van Peter de Wrede van Castilië naar Spanje om deze in zijn macht te herstellen. Daar zijn middelen uitgeput raakten, legde Eduard de Aquitaniërs een zware belasting op.
Dezen protesteerden bij de Franse koning Karel V, die Eduard ter verantwoording riep. Eduard hervatte daarop de oorlog met Frankrijk (1369); op zijn bevel werd in 1370 een groot deel van de bevolking van Limoges uitgemoord. In 1371 keerde Eduard naar Engeland terug. Daar keerde hij zich tegen het bestuur van zijn broer Jan van Gent en sloot hij zich aan bij de burgerij van de steden.
LITT. R.P.Dunn Pattison, The Black Prince, J.Cammadge, The Black Prince (1943).
GELRE
Eduard, hertog van Gelre *12.3.1336, ♰(verm.) 24. 8.1371 bij Baesweiler; tweede zoon van Reinoud II en Eleonora van Engeland. Eduard raakte in 1350 in strijd met zijn broer Reinoud III daarbij gesteund door de Bronkhorsten; hij versloeg in 1361 zijn broer en de hem steunende Hekerens bij Tiel. Eduard zette Reinoud gevangen en liet zich als hertog huldigen. Hij streed gedurende zijn regering tegen de Hekerens en tegen Kleef en Brabant. Met de hertog van Gulik streed hij tegen Brabant en overwon hij in de Slag bij Baesweiler (1371). Eduard werd na de slag vermoord door Herman Bier van Heze, omdat hij zich aan diens vrouw had vergrepen.
