[Lat.], o.,
1. tweeheidsleer (in tegenstelling tot monisme), het aannemen van twee tegenover of onafhankelijk naast elkaar staande beginselen ter verklaring van de (of een) gegeven werkelijkheid ;
2. innerlijk tegenstrijdige houding tegenover dezelfde (verwante of soortgelijke) verschijnselen of personen, tweeslachtigheid;
3. het naast elkaar aanwezig zijn van twee leidende partijen of machten, of van rechts-en wetsstelsels .
FILOSOFIE
Het dualisme speelt een belangrijke rol in de geschiedenis van het (m.n. westerse) denken. Afhankelijk van interpretatie vindt men het in velerlei vormen in filosofische stromingen en bij afzonderlijke filosofen zoals Platoon, Abaelard, Descartes enz. Het metafysisch dualisme vormt een tegenstelling tot het monisme.
LITT. S.Pétrement, Le dualisme dans l’histoire de la philosophie et des religions (1949).
GODSDIENST
De gedachte dat twee onafhankelijke, tegengestelde machten ten grondslag liggen aan het wereldgebeuren vindt men als dualisme in vele religies. Dualisme in strikte zin vindt men in het gnosticisme en het manicheïsme (b.v. absolute tegenstelling tussen een goede God en een kwade wereldschepper). In de Oudperzische godsdienst en het christendom kent men wel een zeker dualisme tussen Ahoera Mazda en Angra Mainyoe, resp. God en de duivel, maar de tegenstander wordt tenslotte door Ahoera Mazda en God overwonnen. In China kent men het dualisme yin yang (donker en licht), maar deze worden besloten in tau, de gang der natuur.
In het hindoeïsme kent men één strikt dualisme in een van de scholen, en wel tussen de purusha (het eeuwige, onveranderlijke zelf) en de prakrits (de psychisch-fysieke wereld).
MUSICOLOGIE
Dualisme is hier een begrip dat door Hugo Riemann het eerst naar voren gebracht werd. Het neemt als beginsel aan, dat elke toon vertegenwoordiger kan zijn van twee drieklanken:
1.als grondtoon van de drieklank die op hem gebouwd is, van de bovenklank (Oberklang);
2. van de onderklank (Unterklang). Riemann ontwikkelde hieruit een nieuwe theorie van de kleine-tertstoonsoort.
RECHT
Dualisme is in staatsrechtelijke zin het stelsel waarin geen (duidelijke) eenheid bestaat tussen regering en parlementaire meerderheid, zoals in een meer monistisch staatsrechtelijk stelsel het geval is, maar veeleer een zekere tweeheid. Het Ned. bestel vertoont over het algemeen meer dualistische trekken; Engeland wordt genoemd als voorbeeld van een meer monistisch stelsel, dat ook voor België geldt.
