v./m. (-polen),
1. combinatie van twee gelijke, maar van teken verschillende ladingen ;
2. (ook: dipoolantenne), antenne van een halve golflengte lang .
NATUURKUNDE
Elk uit positieve kernen en elektronen opgebouwd systeem, hetzij ion of molecule, wordt in een elektrisch veld gedeformeerd of gepolariseerd. De elektronen worden nl. naar de positieve pool, de kernen naar de negatieve pool verschoven; hierdoor vallen de zwaartepunten van de positieve en negatieve ladingen niet meer samen. Dit heet een geïnduceerde dipool in tegenstelling tot een permanente dipool wanneer ook zonder uitwendig veld de zwaartepunten van de negatieve en positieve ladingen niet samenvallen.
De sterkte van een dipool wordt gegeven door het produkt van lading en afstand, het zgn. dipoolmoment, μ = e l (si-eenheid = coulombmeter, voor moleculen nog de debije = 10-18 ese). De waarde van het permanente dipoolmoment van de moleculen, b.v. van een vloeistof, wordt afgeleid uit metingen van de diëlektrische constante. Het elektrisch veld om een ion is sterk genoeg om andere deeltjes, die in de nabijheid komen, te polariseren. Kleine ionen zullen krachtig polariserend werken, daar de veldsterkte gegeven wordt door e/r2. Grote ionen daarentegen worden gemakkelijk gepolariseerd, daar de elektronen van de buitenste schil gemakkelijk ten opzichte van de kern verplaatst worden. Daar de kationen in het algemeen kleiner zijn dan de anionen, zal het effect van kationen op anionen groter zijn dan omgekeerd.
Het gevolg van de polarisatie is in het algemeen een versteviging van de binding (HCl, H20). Moleculen kunnen permanente elektrische dipolen zijn; de elektrische ladingen van kernen en elektronen kunnen nl. zo verdeeld zijn, dat het molecule werkt alsof het een staafje was, dat aan zijn uiteinden een positieve en negatieve lading draagt. Voorbeelden hiervan zijn: water en ammoniak. C02 en distikstofoxide N2O zijn daarentegen geen dipolen.
Indien dipoolmoleculen in een elektrisch veld komen, zullen zij volgens de krachtlijnen gericht worden. Bovendien worden er nog extra dipolen geïnduceerd, doordat de positieve ladingen ten opzichte van de negatieve ladingen verschuiven. Dit zal o.a. gebeuren als dipolen in de nabijheid van ionen komen. Deze zullen wateren ammoniakmoleculen aantrekken, omdat de aantrekkende kracht tussen een positief ion en een negatieve lading van het dipoolmolecuul groter is dan de afstotende, die op de positieve lading van de dipool wordt uitgeoefend. Dipoolmoleculen zullen elkaar aantrekken, zij zullen zich zo aan elkaar trachten te leggen, dat de negatieve kant van het ene molecule tegenover de positieve van het andere komt te staan. Stoffen met dipoolmoleculen zullen derhalve neiging tot associatie vertonen.
Ook bij magnetische verschijnselen spreekt men van dipolen. Sommige atomen (b.v. ijzer) en sommige elementaire deeltjes (b.v. elektron, proton) blijken een permanent magnetisch dipoolmoment te bezitten. In stoffen die uit dergelijke atomen zijn opgebouwd kan ferromagnetisme optreden, als de dipolen parallel gericht zijn.
TELECOMMUNICATIE
Een dipool bestaat uit een antennedraad of -staaf van een halve golflengte lang, die in het midden onderbroken is voor het aansluiten van een voedingskabel. Deze antenne wordt toegepast bij FM en televisieontvangers en bij ultra-kortegolfzenders.
