[Eng., ook wel met Eng. uitspraak], m. (-s),
1. geheim politiedienaar voor het naspeuren van misdrijven; particulier detective, iemand die zich in opdracht van particuliere personen met nasporingen belast;
2. detectiveroman, misdaadroman waarin het oplossen van een misdaad door middel van knap speurwerk centraal staat .
De detective is de oudste vorm van de misdaadroman en kwam in de 19e eeuw in de mode. De grondlegger van dit genre is de Amerikaan Edgar Allan Poe geweest, die van 1841-45 enkele korte verhalen schreef met als hoofdfiguur de speurder A.Dupin die, evenals zijn collega’s in andere detectives (b.v. sergeant Cuff, Sherlock Holmes), de misdaden op zeer schrandere wijze weet op te lossen. De detective die als roman en als kort verhaal kan voorkomen, berust meestal op fantasie, maar is een enkele maal op bestaande feiten gebaseerd. Naast de detective oude stijl, ook wel puzzeldetective genoemd, die zich meestal af speelt in de betere kringen, bestaat de hard-boiled detective, die vaak in de onderwereld speelt en waarin niet het oplossen van de misdaad, maar de (harde) misdaad zelf centraal staat. Dit genre dat ca. 1935 opkwam, wordt vooral in Amerika beoefend.
Hoewel de detective als genre bij de ontspanningslectuur behoort, hebben sommige werken hoge litteraire waarde (M.Allingham, D.Sayers, G.Simenon). De detective is zeer populair en is in de westerse, vooral in de Angelsaksische landen, een veel beoefend litterair genre.
Auteurs: detective oude stijl: Groot-Brittannië: M.Allingham, A.Berkeley, A.Christie, A.C.Doyle, D.Francis, M.Innes, N.Marsh, D.Sayers; VS: E.A.Poe, J.D. Carr, E.S.Gardner, E.Queen; Frankrijk: G. Leroux, E.Sandey; België: A.Berkhof, V.Depauw, M.Jacques, L.Prins, G.Simenon, A.S.Steeman; Nederland: J.Apon, W.Corsari, F.R.Eckmar (pseud. van J.den Hartog), R.van Gulik, Havank, Ivans, M.Mons;
hard-boiled detective: Engeland: P.Cheyney; Amerika: J.Cain, J.H.Chase, R.Chandler, D.Hammet, J.R.Macdonald, M.Spillane; Zweden: Sjöwall en Wahlöö.
LITT. E.du Perron, Het sprookje van de dood (1940); H.Haycraft, The art of the mystery story (1946); W.Gerteis, Detektive, ihre Geschichte im Leben und in der Lit. (1953); P.H.de Vries, Poe and after (diss. 1956); A.E.Murch, The development of the detective novel (1958); O.A.Hagen, Who done it? A guide to detective, mystery and suspense fiction (1969); V.Žmegač, Der wohltemperierte Mord (1971); P.C.Buchloh en J.P.Becker, Der Detektivroman (1973).
