Grieks eiland in de Egeïsche Zee, in het midden van de Cycladen, 3,6 km2. Delos dreef volgens de mythe eerst rond en werd door Zeus vastgelegd om Leto Apolloon en Artemis te laten baren.
Delos werd voor de Ioniërs het centrum van de Apollooncultus en was tot 454 v.C. het centrum van de Eerste Attische Zeebond. Nadat de Romeinen Delos in 166 v.C. aan Athene hadden toegewezen en tot vrijhaven hadden gemaakt, kwam het tot grote bloei. Na de verwoestingen die er in 88 en 69 v.C. aangericht werden door resp. de vloot van Mithridates van Pontos en de zeerovers, verloor Delos zijn betekenis als handelscentrum. archeologie. Het archeologisch onderzoek op Delos was vrijwel uitsluitend in handen van Fransen. De eerste opgravingen vonden plaats in 187
3. Vooral de campagne gestart in 1903 leverde talrijke vondsten op.
Het opgravingsterrein beslaat ca. 1000 m x 1000 m. Men vindt er gehele wijken van woonhuizen, waarvan sommige nog in zeer goede staat zijn en met mozaïeken en fresco’s versierd, pakhuizen (dicht bij de haven), markten en zuilenhallen; belangrijk is vooral het grote heilige gebied, waar zich de tempels bevonden voor Apolloon, Artemis, Dionysos e.a. Dit laatste complex meet ca. 180 m x 130 m en is omgeven door grote zuilenhallen met propyleeën. De Apolloontempel werd geflankeerd door een groot aantal schathuizen van verschillende Griekse steden evenals in Delfi het geval was. Buiten dit gebied lagen de heiligdommen van niet-Griekse goden, zoals Astarte, Serapis en Isis. De stad zelf is bijzonder goed bewaard gebleven en is daardoor belangwekkend in topografisch opzicht.
De woonhuizen, meest met twee verdiepingen, dateren bijna alle uit de 2e en le eeuw v.C. en geven een goed idee van het stadsleven uit die tijd. Het Huis van de dolfijnen, het Huis van de maskers en de huizen van Kleopatra en van Dionysos zijn met hun mozaïeken typerend voor de laat-hellenistische architectuur. In de stad bevinden zich voorts een theater en eenooideion (odeon). Apolloon.
Litt. T.Homolle en M.Holleaux, Exploration archéol. de Délos (1909 vlg.); P.Roussel, Délos (1925); H.Gallet de Santerre, Délos primitive et archaïque (1958); P.Bruneau en J.Ducat, Guide de Délos (1966).
