de naam die al spoedig na verschijnen (ca.1140) gegeven werd aan de beroemde verzameling van kerkelijk recht van de monnik Johannes Gratianus. De door hem gebruikte bronnen zijn: canones van algemene en particuliere concilies, geschriften van de kerkvaders, authentieke en apocriefe pauselijke brieven enz.
Ofschoon deze rechtscollectie een privé-karakter had, genoot zij groot gezag en gaf zij de stoot aan de beoefening van het canonieke recht als zelfstandige wetenschap; de verzameling werd talloze keren becommentarieerd en werd als eerste deel opgenomen in het Corpus Iuris Canonici.
Uitgave: Corpus Iuris Canonici, door E.Friedberg (1879; anast. herdr. 1922, 1928, 1955).
