verzamelnaam van verschillende kunstenaarsfamilies die in de 12e en 13e eeuw, vooral in Rome en omgeving, werkzaam waren. De naam is ontstaan doordat de voornaam Cosmas veel voorkwam.
Een bekende Cosmatenfamilie was die van de Vassaletti. De Cosmaten maakten decoratief inlegwerk van marmer in diverse kleuren. Zo versierden zij kansels, koorhekken, zuilen, kerkvloeren, deurstijlen en zetels, met kleurrijke geometrische patronen. Bekende werken van de Cosmaten zijn de kruisgang en de paaskalender in de SintPaulus buiten de Muren te Rome en de kruisgang in de Sint-Jan van Lateranen te Rome.
Litt. E.Hutton, The Cosmati, the Roman marble workers of the 12th and 13th cent. (1950; met bibl.).
