James, Engels ontdekkingsreiziger, *27. 10. 1728 Marton, ♱(verm.) 14.2.1779 Hawaii. Cook was een boerenzoon en autodidact.
Hij diende bij de marine en viel gedurende de Zevenjarige Oorlog op door zijn cartografische en astronomische begaafdheid. De Royal Society nam hem in dienst op een moment dat de Board of Longitude (1714-1828) vorderingen maakte met de longitudinale plaatsbepaling van schepen. Op zijn eerste reis werkte Cook, die vergezeld werd door verschillende wetenschapsmensen, met maanafstandsmetingen. Deze expeditie (1768-70) voerde hem naar Australië en Nieuw-Guinea, waarbij de tweedeligheid van Nieuw-Zeeland bleek. De verkenning van de Australische oostkust leidde in 1788 tot de stichting van de kolonie Nieuw Zuid-Wales. Op zijn tweede reis (1772-75) werkte Cook met een door John Harrison geconstrueerde klok, die na een reis van drie jaar slechts zeven minuten achterliep bij de aanvankelijke meridiaantijd.
Zo kon Cook op elke plaats de zonnetijd en de meridiaantijd vergelijken, hetgeen hem in staat stelde de longitude te berekenen. Op deze reis gebruikte Cook citroensap tegen scheurbuik (een idee dat reeds in 1593 door Hawkins was toegepast en door de Indianen geadviseerd was aan J.Cartier). In 1773 overschreed Cook de poolcirkel en bewees hij dat Australië een eiland was. In 1776 ging hij via de westkust van Amerika een doorvaart zoeken naar Europa, wat mislukte. Teruggekeerd op Hawaii werd Cook, de ‘ontdekker van Oceanië’, vermoord. Met Cook (en L.
A.Bougainville kreeg de exploratie van de wereldzeeën een meer wetenschappelijk karakter. Bovendien stimuleerden zij de Europese belangstelling voor het Pacificgebied.
Werken: An account of a voyage round the world (1773), A voyage towards the south pole and round the world (1777), A voyage to the Pacific Ocean (1784). Uitgave: The journals of Cook on his voyages of discovery, door J.C.Beaglehole (3 dln. 1955-67).
LITT. J.Muir, Life and achievements of captain Cook (1939); J.A.Williamson, Cook and the opening of the Pacific (1946); A.Grenville Price, The western invasions of the Pacific and its continents 1513-1958 (1963); A.Villiers, Captain Cook (1967); J.C.Beaglehole, The life of captain Cook (1974).
