o. (-s), bureau van voorlichting en raad, m.n. voor volksgezondheid en maatschappelijke problemen, daarnaast voor juridische raad en bijstand.
gezondheidszorg. In Nederland en België zijn consultatiebureaus (CB’s) bureaus waar men ten aanzien van verschillende gespecialiseerde gebieden van de volksgezondheid controle, begeleiding, voorlichting, advies en preventieve hulp kan krijgen. De preventie wordt ook actief uitgevoerd. In beginsel vindt medische behandeling elders plaats (door huisarts of klinisch specialist). Er zijn CB’s voor zuigelingenzorg, kleuterzorg, prenatale zorg, bestrijding van tuberculose, reuma, geslachtsziekten, drankzucht (drankbestrijding) en voor huwelijks- en geslachtsleven. Bureaus met een min of meer soortgelijke doelstelling zijn voorts: medisch-opvoedkundige bureaus (MOB), bureaus voor ongehuwde moederzorg en bureaus voor sociaal-pedagogische zorg ten behoeve van zwakzinnigen. Voor probleemkinderen gaat men in de richting van adviesteams.
Alcoholisme en druggebruik. Dit CB stelt zich ten doel hulp te bieden aan mensen die verslaafd zijn geraakt aan alcohol of drugs. De bureaus zijn voortgekomen uit het werk van de verenigingen tot drankbestrijding en hebben hun doelstelling verbreed. Als behandelingsmethoden wordt zowel gebruik gemaakt van psychofarmaceutische produkten als van een psychotherapeutische benadering van de problematiek waar de verslaving mee samenhangt; dit laatste leidt er vaak toe dat ook de sociale omgeving van de verslaafde bij de behandeling wordt betrokken.
Bejaarden. Een CB voor bejaarden voor regelmatig medisch-preventief onderzoek en gezondheidsvoorlichting en -opvoeding bestaat in Nederland en België niet; er zijn wel enkele adviesbureaus die een deel van deze taken vervullen. Vrij algemeen acht men een sociaal-medische zorg in deze organisatorische vorm ongewenst.
Het gehandicapte kind. Hiervoor bestaan in Nederland en België slechts weinig cb’s. Hun taak, het zo vroeg mogelijk aanvangen van georganiseerde maatschappelijke gezondheidszorg, zal uitgevoerd worden door adviesteams.
Geslachtsziektenbestrijding. Dit bureau, meestal adviesbureau genoemd, heeft uitsluitend een adviserende en controlerende taak. Vooral de opsporing van infectiebronnen (contactenonderzoek) is van groot belang; daarnaast het geven van voorlichting. Huwelijks- en geslachtsleven. Een honderdtal bureaus geven in Nederland voorlichting, raad en praktische hulp terzake van vele met het geslachtsleven samenhangende vragen. Zij staan onder leiding van een arts. Bijgestaan door deskundigen (psychiater, maatschappelijk werkster, enz.) geeft deze op de spreekuren adviezen met betrekking tot geboortenregeling (steriliteitsbestrijding, anticonceptie), seksuele problemen, huwelijksvoorbereiding (o.a. geneeskundig onderzoek voor het huwelijk), e.d.
Soms zijn er ook spreekuren voor levensmoeilijkheden (sociale problemen in verband met het geslachtsleven). Bij de bureaus zijn ook voorbehoedsmiddelen (o.a. de ‘pil’) verkrijgbaar. Er is een tendens tot samenwerking met het bureau voor levens- en gezinsvragen, ongehuwde moederzorg, medisch-opvoedkundig bureau, sociaal-pedagogische zorg.
In België voorzien de wet van 3.4.1970 en de KB’s van 28.6.1972 en 11.3.1974 in de werking en subsidiëring van centra voor prematrimoniale, matrimoniale en gezinsconsultaties. Er zijn thans een twintigtal katholieke centra van consultatiebureaus en een drietal vrijzinnige. Zij geven informatie in verband met geboortenregeling en anticonceptiva en stellen deze middelen kosteloos ter beschikking. Verder begeleiden zij gezinnen die in moeilijkheden zijn geraakt. Ook zorgen zij voor de opvang en de begeleiding van vrouwen die zich door zwangerschap voor problemen geplaatst zien.
Kleuterzorg. Deze zorg betreft kinderen van 1-6 jaar. Deze vorm van kleuterzorg dateert uit 1930; vooral na 1950 werd de betekenis ervan erkend. De doelstelling is weer sociaal-medische begeleiding ter bevordering van een optimale lichamelijke en geestelijke groei door het geven van adviezen en opsporen van eventuele afwijkingen. Het accent komt geleidelijk meer op de geestelijke aspecten van de gezondheidszorg te liggen. De leiding berust bij dezelfde functionarissen als die bij de zuigelingenbureaus. In Nederland zijn ruim 2000 cb’s voor kleuters, waarvan enkele rijdend.
In België wordt de kleuterzorg evenals de zuigelingenzorg uitgevoerd door het Nationaal Werk voor Kinderwelzijn.
Lichamelijk-gebrekkigenzorg.
In enkele Ned. prov. werken CB’s, alleen op provinciaal niveau, met een belangrijk aandeel van de kruisverenigingen. De medische leider adviseert over therapeutische en maatschappelijke mogelijkheden van de patiënt. Prenatale zorg. Doel van het CB voor zwangerenonderzoek is algemene voorlichting, periodiek onderzoek (o.a. van bloed, urine, gewicht), bevordering van normale zwangerschap en bevalling door preventieve maatregelen. In België bestaan vrij veel van deze CB’s (vaak gecombineerd met het zuigelingen-CB, in Nederland nog slechts enkele, mede als gevolg van beëindiging van de subsidie). Reumabestrijding. Deze bureaus hebben
uitsluitend een medisch-sociaal karakter: zij helpen reumapatiënten wat betreft specifieke huisvestings-, arbeidsbemiddelingsen transportproblemen. Tuberculosebestrijding.
De voornaamste werkzaamheden zijn preventief onderzoek (b.v. massaal bevolkingsonderzoek), controle, nazorg, medewerking aan opsporing van infectiebronnen, advisering aan huisartsen, en bevordering van sociale en maatschappelijke voorzieningen. Het oudste Ned. CB dateert uit 1903; thans zijn er 47 districts-CB’s, die met een aantal kring-CB’s samenwerken.
In België hebben de dispensaria, opgericht door het Belg. Nationaal Werk tot Bestrijding van de Tuberculose, belangrijk werk verricht bij de vroegtijdige opsporing.
Tropische ziekten. Er is een CB te Amsterdam. Zuigelingenzorg. Deze zorg betreft kinderen tot één jaar. Het eerste bureau (1901, ’s-Gravenhage) richtte zich vooral op het geven van voedingsvoorschriften. Daarnaast tracht het CB vroegtijdig afwijkingen o.a. inzake groei en ontwikkeling op te sporen, en geeft adviezen met betrekking tot verzorging en opvoeding. Ook verzorgt het de inentingen in het eerste levensjaar.
In Nederland zijn thans bijna 3000 bureaus werkzaam, waarvan enkele rijdend. De leiding van de bureaus berust bij huisartsen, jeugdartsen of kinderartsen en bij niet-praktizerende algemene medici (zgn. mevrouw-artsen). Huisbezoek door een deskundige wijkverpleegkundige vormt een noodzakelijke aanvulling. In België vindt men gecombineerde bureaus voor prenatale zorg en zuigelingenzorg, in het kader van het Nationaal Werk voor Kinderwelzijn.
Litt. S.Santema, Georganiseerde maatsch. gezondheidszorg (1966).
recht. In Nederland zijn in elk arr. consultatiebureaus voor gratis raad en rechtsbijstand. Hieraan zijn ten minste drie advocaten verbonden, die worden benoemd door de rechtbank uit voordracht (twee personen per vacature) van de Orde van Advocaten. De zaken van onvermogenden worden kort onderzocht. Als zij niet terstond ongegrond worden geacht, wordt de raadplegende persoon een advocaat toegevoegd. Voor strafzaken bestaat een Raad van Rechtsbijstand, die op dezelfde wijze is samengesteld en bevoegd is aan onvermogenden in preventieve hechtenis een advocaat toe te voegen.
Voor België: zie kosteloze raadpleging.
