v. (-s),
1. het goedmaken; vereffening; het aanvullen of vervangen van iets dat tekort schiet of uitgevallen is; vergoeding;
2. (ook: schuldvergelijking), tenietgaan van wederzijdse schulden (e);
3. (geneeskunde) het opvangen van een gebrek (e).
GENEESKUNDE
Compensatie is de opvang door het organisme van een gebrek of beschadiging van de vorm of werking van een orgaan of deel daarvan. De vergroting van het deels zieke orgaan of de toegenomen functie van het nog gezonde deel ervan ‘weegt op’ tegen de hoeveelheid weefsel of de mate van functie die verloren is gegaan. Eén nier kan de werking van de andere, door ziekte uitgeschakelde niet volledig overnemen en wordt daarbij aanzienlijk groter. Bij hartafwijkingen wordt door dikker worden van de hartspier en door grotere en krachtiger samentrekkingen een zwaardere belasting van de hartwerking door b.v. een klepgebrek gecompenseerd.
RECHT
Compensatie is, ook in Nederland en België, het tegen elkaar wegvallen van opeisbare vorderingen tot betaling van geld of van gelijksoortige vervangbare zaken tussen twee personen, die elkaars schuldenaar zijn. Behalve dat de vorderingen opeisbaar moeten zijn, stelt de wet in art. 1463 Ned. BW ook als eis dat de schulden voor dadelijke vereffening vatbaar zijn. Hiermee wordt bedoeld dat de hoegrootheid van de vordering direct en zonder nadere bewijsvoering of berekening kan worden vastgesteld.
In België wordt compensatie geregeld in de artt.1289-1299 BW. Het Belg. recht kent drie soorten schuldvergelijking: de wettelijke, de contractuele en de rechterlijke. Wettelijke schuldvergelijking geschiedt van rechtswege, uit kracht alleen van de wet, zelfs buiten weten van de schuldenaars om; ze geschiedt dus zelfs ten aanzien van onbekwamen en kan in elke stand van het geding worden opgeworpen, zelfs voor de eerste maal in hoger beroep. Met schuldvergelijking verdwijnen alle toebehoren van de schuldvordering en wordt de rente stopgezet.
Nochtans is wettelijke schuldvergelijking niet van openbare orde, zodat de rechter ze niet ambtshalve mag opwerpen, en partijen ze mogen verzaken.
Voor wettelijke schuldvergelijking wordt vereist: het wettelijk bestaan tussen dezelfde personen van twee effen en opeisbare schulden, die vervangbare zaken tot voorwerp hebben. Toch is schuldvergelijking steeds uitgesloten: indien ze derden zou schaden, nl. inzake faillissement te rekenen van het vonnis (artt. 450 en 561 Faill. W. van 18.4.1851), alsook inzake belastingen, en tenslotte in de gevallen vermeld bij art. 1293 BW, nl.: tegen de eis tot teruggave van een zaak die aan de eigenaar onrechtmatig werd ontnomen; tegen de eis tot teruggave van wat in bewaring of in bruikleen werd gegeven; tegen niet-beslagbaar steungeld of niet-beslagbare vorderingen, zoals loon, pensioen, kinderbijslag. Contractuele schuldvergelijking vloeit voort uit een overeenkomst, en is geldig zolang deze de rechten van partijen zelf regelt, doch niet wanneer ze rechten van derden schaadt of tegen de openbare orde indruist. Dan is een wettelijke procedure mogelijk. Rechterlijke schuldvergelijking wordt op wedereis van de verweerder door de rechter uitgesproken.
