bn. en bw., onvoorwaardelijk, bepaald, positief, zonder enige twijfel: een categorisch antwoord; iets categorisch weigeren.
FILOSOFIE
Categorisch staat tegenover hypothetisch. Een categorisch oordeel is een oordeel waarin aan een subject een predicaat onvoorwaardelijk toegekend of ontzegd wordt (S is P; S is niet P). In tegenstelling hiermee luidt een hypothetisch oordeel: Indien S P is, dan .... In de scholastiek meende men, dat de categorische oordelen een logische prioriteit hebben boven de hypothetische,d.w.z., dat men in een logische opsomming eerst de categorische oordelen krijgt en dan pas de hypothetische. De moderne filosofie leert juist het omgekeerde. Onder de categorische imperatief verstaat Kant een gebod dat onvoorwaardelijk geldt, in tegenstelling tot een hypothetische imperatief, die een richtsnoer voor handelen aanduidt, wanneer men iets wil bereiken (b.v.: doe je plicht, werk hard; categorische imperatief); als je wilt slagen voor je examen, werk dan hard (hypothetische imperatief).
LITT. L.H.Wilde, Hypothetische und kategorische Imperative (1975).
WISKUNDE
Men noemt een stelsel van axioma’s categorisch als dit stelsel niet voor uitbreiding vatbaar is. Het axiomastelsel voor de natuurlijke getallen van Peano is een voorbeeld voor een categorisch stelsel.
