neolithische nederzetting in Anatolië, bijna het karakter van een stad dragend, ca. 50 km ten zuidoosten van Konya, opgegraven door James Mellaert (1961—65). Van de 14 niveaus die hij onderscheidde, gedateerd tussen ca.6400 v.C. en 5500 v.C., kennen de twee oudste nog geen keramiek; de overige vertegenwoordigen het keramisch Neolithicum.
Het grote conglomeraat van woonhuizen en cultusruimten, van lemen tichels gebouwd en toegankelijk via dakopeningen, beslaat meer dan 10 ha.De nederzetting had een hoge graad van ontwikkeling. Opvallend zijn de wandschilderingen (o.a. jachttaferelen en religieuze voorstellingen) en wandreliëfs (godinnenfiguren, dieren, bucrania en runderschedels). De huizen kenden, soms beschilderde, banken voor zitten en slapen, waaronder skeletten, vooraf buiten ontvleesd, waren bijgezet.
De bestaansbasis was landbouw: verbouw van gerst, eenkoorn, tarwe, erwten; oliewinning uit eikels, amandelen en noten. Hond, schaap en geit waren reeds in niveau—twaalf tot huisdier geworden; het rund in niveau—zes. Technische vaardigheid spreekt uit bouwwerken, plastiek, keramiek, gebruiksvoorwerpen van steen, hout en klei.
Kralen van koper en tin, rood en oker als kleurstoffen, alsmede handel in en gebruik van obsidiaan en vuursteen (messen, spiegels, speerpunten) waren bekend. Onder de bijgaven vooral van de vrouwengraven, bevinden zich allerlei siervoorwerpen.
LITT. J.Mellaert, Çatal Hüyük, a neolithic townin Anatolia (1967); J.Mellaert, The neolithic of the Near East (1975).
