[Ital., kolenbranders], (mv.), vm. Italiaans geheim genootschap.
De carbonari waren actief in het begin van de 19e eeuw. De eerste groepen werden gevormd van 1802—10 door Franse republikeinse officieren in Italië. Italiaanse middenstanders (officieren, landeigenaren en ambtenaren) sloten zich hierbij aan. Hun doel werd na 1815 verzet tegen de -»-Heilige Alliantie, het bereiken van de Italiaanse eenheid en het verkrijgen van constituties, gebaseerd op die van de VS en Engeland. In deze periode breidden de carbonari zich over heel Italië uit: regeringsoptreden tegen hen had weinig resultaat. Opstandige bewegingen in Napels (1820), Sardinië (1821), Parma (1829), de Kerkelijke Staat (1831) kenden een kortstondig succes.
Door de republikeinse beweging van Mazzini boetten de carbonari na 1830 aan invloed in. De carbonari werden, vooral in de beginfase, sterk beïnvloed door de vrijmetselarij, o.a. inzake organisatie, symboliek, inwijdingsritueel en houding ten opzichte van de religie.
Ook in Frankrijk hadden de carbonari aanhangers (charbonnerie), die in de jaren 1821—30 onlusten veroorzaakten; de latere keizer Napoleon m behoorde tot de aanhangers.
LITT. N.Mackenzie, Secret Societies (1967).
