Nikolaj Alexandrovitsj, Russisch filosoof, *6.3.1874 Kiev, +13.3.1948 Parijs. In zijn studentenjaren was Berdjajev marxist, hoewel geen aanhanger van de daarmee verbonden materialistische wereldbeschouwing.
Via het idealisme van Kant kwam hij tot een mystiek-christelijke levensbeschouwing, wat o.a. tot uiting kwam in zijn werk Nieuw religieus bewustzijn en de maatschappij (1907). Berdjajev werd een van de hoofdfiguren van de zgn. Godzoekers, een beweging binnen het Russische marxisme, die een synthese zocht tussen marxisme en christendom.Berdjajev, een van de medewerkers aan de programmatische verzamelbundel Vechy (Mijlpalen), door Lenin de ‘Encyclopedie van de afvallige liberalen’ genoemd, werd na de Russische Oktoberrevolutie te zamen met andere intellectuelen in 1922 verbannen. In Berlijn verenigde hij verschillende ballingen in de ‘religieus-filosofische academie’, die hij na 1924 in Parijs voortzette. Hij stichtte hier het tijdschrift Poet (De weg). Berdjajev kwam op voor een christelijk existentialisme. Het logische denken kan ons niet de antwoorden geven op levensbeschouwelijke vragen; dat kan alleen het scheppende denken. De mens wordt door God opgeroepen medeschepper te zijn.
De zin van de geschiedenis kan echter niet in de geschiedenis zelf liggen, omdat zij dan niet los zou komen van de relativiteit, eigen aan alle gebeuren in de tijd. Deze zin ligt buiten de geschiedenis aan het einde ervan. Berdjajev bestreed zowel het kapitalisme als het Russische communisme. De werkelijke vrijheid wordt verkregen in het personalistisch socialisme. Hij heeft invloed.uitgeoefend op Mounier en via deze op het politieke denken in Nederland vlak na de Tweede Wereldoorlog. Werken: Dostojevski en het probleem der vrijheid (1922, Ned. vert. 1939), Filosofie der ongelijkheid (1923), De zin der geschiedenis (1923), De nieuwe middeleeuwen (1924, Ned. vert. 1935), De bestemming van de mens (1931), Het ik en de wereld der objecten (1934), Zelfkennis (1949, Ned. vert. 1952, Mijn weg tot zelfkennis; postuum).
Litt. I.de Graaf, Russische denkers over de mens (1949); H.van Gelre, Nikolas Berdjajef. Een inleiding tot zijn denken (1964).
