titel van een aantal middeleeuwse romans die afgeleid is van een Griekse roman die in de 8e, 9e of 10e eeuw geschreven is en via een Georgische en/of Arabische versie teruggaat op een Middelperzische bewerking (6e eeuw?) van een boeddhistische legende. In de Arabische versie heet het werk Balauhar wa Budasaf; de tweede naam in deze titel is kennelijk een verbastering van bodhisatva, de naam waarmee een toekomstige boeddha wordt aangeduid.
Van het populaire boek zijn, in diverse Europese talen, meer dan 60 versies bekend. Hoofdlijnen van de oorspronkelijke inhoud: de Indische koning Abenner kreeg een zoon, Josafat of Joasaf geheten, over wie de astrologen voorspelden dat hij de godsdienst van zijn vaderen zou prijsgeven.Daarom liet de koning hem in een afgelegen paleis gevangen houden, opdat hij niet met de boze wereld en haar ellende in aanraking zou komen. Volwassen geworden, ontmoette Josafat echter toch een blinde, een melaatse, een invalide oude man en een lijk. De wijze heremiet Barlaam slaagde erin, als koopman vermomd, in het paleis te komen; hij bracht door een reeks van parabels Josafat tot het inzicht dat de wereldse dingen ijdelheid zijn. Tenslotte verliet de prins het hof en werd heremiet.
Dit verhaal, dat duidelijk geïnspireerd is door de jeugdgeschiedenis van Boeddha, heeft joden, christenen en moslims bekoord en ieder heeft het aan zijn eigen godsdienstige overtuiging aangepast; de schrijver van de Griekse roman, door velen geïdentificeerd met de kerkleraar Johannes Damaskenos, heeft het dienstbaar gemaakt aan de verdediging van het christendom en daarvoor onder meer geput uit een apologetisch geschrift van Aristeides2 (2e eeuw). In de 11e eeuw werd het Griekse verhaal in het Latijn vertaald, waarna het ook in West-Europa een grote verbreiding vond, ook in de volkstalen. De Nederlandse bewerking van François van Hoogstraten (1672) berust op een Frans model. Uitgaven: Griekse tekst met Eng. vert. door G.R. Woordward en H. Mattingly (1914), met Franse vert. door J. Sonet (3 dln. 1949-52).
LITT. F. Dölger, Der griechische Barlaam-Roman, ein Werk des Heiligen Johannes von Damaskos (1953); D.M. Lang, The wisdom of Balahvar (1957).
