o. (-nea, -s),
1. eig. aan Athena gewijd heiligdom; te Athene was dat een centrum van redenaars en dichters. Te Rome werd door keizer Hadrianus (117—38 n.C.) een soortgelijke instelling gesticht, als school voor retoren en dichters (de latere Schola Romana). Later werden er onder verstaan onderwijsinrichtingen met hoger onderwijs dan gymnasium; ongeveer het onderwijs der eerste jaren op de universiteit
2. thans in Nederland in het kader van de ‘Mammoetwet’ school voor voorbereidend hoger onderwijs zonder klassieke talen;
3. in België staatsschool voor middelbaar onderwijs met diverse programma’s (ook klassieke talen)
Er bestonden in de 19e eeuw in Nederland enige athenea waarvan het oudste, het Atheneum Illustre te Amsterdam (1632) bij de hervorming van het Hoger Onderwijs in 1876 universiteit is geworden, terwijl de andere, te Franeker, Harderwijk, Maastricht en Deventer, vóór die tijd zijn opgeheven.
De naam atheneum wordt sinds 1963 op grond van de Mammoetwet gebruikt voor scholen voor voorbereidend wetenschappelijk onderwijs met een cursus van zes jaar, waarin dezelfde vakken als op een gymnasium worden onderwezen met uitzondering van Latijn en Grieks. Het atheneum is in de plaats gekomen van de hogere burgerschool, van 1965 af op enkele plaatsen, na 1968 algemeen. Het heeft in de hogere leerjaren twee richtingen, A en B; bij A valt de nadruk op talen, economie en handelswetenschappen (maatschappelijke vakken), bij B op wiskunde en natuurwetenschappen. Het einddiploma geeft toelating tot een aantal universitaire studies.
In België werden de eerste athenea opgericht door koning Willem I (1817). Thans zijn in grotere en kleinere gemeenten zgn. koninklijke athenea aanwezig waar middelbaar onderwijs met zesjarige cursus wordt gegeven. De oude humaniora omvatten een Grieks-Latijnse, een Latijns-wiskundige en een Latijns-wetenschappelijke afdeling; de moderne humaniora een wetenschappelijke A (wiskundig gericht), een wetenschappelijke B (natuurwetenschappelijk gericht) en een economische afdeling. Het aantal athenea is uitgebreid door de Onderwijswet van 29.5.1959.
