Griekse godin, ook Pallas Athena genaamd, van de oudste tijden af vereerd in het gehele Griekse cultuurgebied. Men vermoedt dat Athena oorspronkelijk een burchtgodin was en zodoende tevens patrones geworden is van de Mykeense vorsten.
Haar naam is vooral verbonden met de stad Athene en Attika, waar zij als stadsgodin (Polias) vereerd werd. Haar oudste tempel bevond zich op de Akropolis.Haar strijd met Poseidoon (die samen met haar werd vereerd) om Attika was een wedijver in weldaden. Athena bleef overwinnares door haar geschenk: de olijfboom. Later kreeg Athena ook een eigen tempel, het Parthenon. Volgens de legende was Athena geboren uit het hoofd van Zeus. Hesiodos kent Metis nog als moeder van Athena. Zeus verslindt haar wanneer zij zwanger is en baart de dochter zelf.
Ook in de stad en op het land riep men haar aan, o.a. als patrones van het handwerk (spinnen en weven). Talrijk waren de feesten, ter ere van Athena in Athene gevierd.
De bekendste waren de Panathenaeën, die jaarlijks plaats vonden. Het hoogtepunt van dit feest vormde de plechtige processie, die zich naar de Akropolis begaf, om plechtig de peplos, het door Atheense meisjes geborduurd gewaad, aan de godin aan te bieden (afgebeeld op een fries van het Parthenon). Buiten Attika zijn de voornaamste plaatsen, waar Athena vereerd werd, en een rol speelde in lokale sagen: Korinthe (Bellerofoon), Argos (Diomedes, Perseus) en Troje, waar Athena stadsgodin was en het Palladion (vandaar haar naam Pallas) een der eerste Griekse beeltenissen van haar was. Haar bijna kameraadschappelijke verhouding tot Odysseus, bekend uit de Odyssee, wijst erop hoe sterk het koele, verstandelijke karakter in deze godin domineerde. Zij werd pas later godin van de wijsheid. Diverse dieren waren aan haar gewijd, b.v. de uil, de slang en de haan; zij droeg het aigisschild. zie Erechtheus, Hefaistos, Nike. Te Rome werd Athena gelijkgesteld met Minerva.
LITT. C.J.Herington, Athena Parthenos and Athena Polias (1955); S.Kauer, Die Geburt der Athena im altgriechischen Epos (1959).
In de oudste periode van de Griekse kunst vanaf 1100 v.C., en in de archaïsche kunst vanaf ca. 700 v.C. werd Athena steeds strijdend voorgesteld; later, m.n. in de klassieke tijd, voornamelijk in rust en veelal als jonge vrouw in Atheense kledij (chiton) weergegeven. In vele mythologische voorstellingen vindt men haar als godin van de ridderlijke strijd, b.v. in de gigantomachie, vaak ook in tweegevecht met de gigant Enkelados (b.v. in het fronton van het Hekatompedon, een tempel uit ca.560 v.C. op de Akropolis), verder in de strijd met Poseidoon om de hegemonie van Athene (westgevel Parthenon), in de strijd tussen Athena en Marsyas (o.a. bronzen groep van de beeldhouwer Myroon, ca. 440 v.C.), Athena die hulp biedt aan diverse Griekse heroën (o.a. Perseus, Herakles). De beroemdste sculpturen van Athena waren de beide beelden van Feidias te Athene, nl. de bronzen Athena Promachos (voorvechtster) op de Akropolis en de Athena Parthenos (12 m hoog, in goud en ivoor; staande figuur met helm en schild). Uit dezelfde tijd dateren ook Feidias’ beeld voor Lemnos en de beelden van Myroon (voor Samos), Alkamenes, Agorakritos e.a. Slechts van de Athena Parthenos is een kopie bewaard gebleven (Varvakionkopie, Athene).
In reliëfs komt Athena vaak voor in metopen aan tempels e.d., b.v. het Schathuis der Sifniërs te Delfi, de tempel in Selinus, de Zeustempel te Olympia. Ook in de vaasschilderkunst komt zij veelvuldig voor, vooral op de panatheneïsche vazen. Attributen van Athena zijn lans, helm, aigis, kop van Medousa, uil, soms ook Nike.
LITT. K.Kerényi, Die Jungfrau und Mutter der griech. Religion (1952); C.J.Herington, Athena Parthenos und Athena Polias (1955); S.Kauer, Die Geburt der Athena (1959).
