verzamelnaam voor een aantal krijgshaftige Indianenstammen in Chili, die naar taal een eenheid vormen, maar qua cultuur in een aantal stammen te onderscheiden zijn. Van noord naar zuid vindt men langs de kust de Picunche, Mapuche en Huilleche.
In het hoogland leven de Pehuenche en langs de oosthellingen van de Andes de Argentijnse Araukanen.De noordelijke Araukanen stonden sterk onder invloed van de Inka’s, die hen Aucaes (rebellen) noemden en o.a. irrigatie en metaalnijverheid invoerden. De Araukanen werden door de Spanjaarden uit het vruchtbare noorden van Chili naar het zuiden gedreven. In het zwaar beboste midden van Chili wisten zij zich echter te handhaven.
Vooral de Mapuche, de grootste en meest bekende stam van de Araukanen, hebben zich lang weten te handhaven. Zowel gewelddadige pogingen tot onderwerping als de missionering in de koloniale tijd bleven vrijwel zonder gevolg. In 1774 werd de autonomie van de Mapuche zelfs erkend en kregen zij een officiële diplomatieke vertegenwoordiging in Santiago. In 1881 werden de Mapuche definitief verslagen. Daarop volgde kolonisatie van hun gebieden door Duitse, Zwitserse en Franse immigranten (zie Latijns-Amerika).
Sinds 1887 is het gehele gebied der Araukanen definitief gepacificeerd.
Hun aantal is moeilijk te bepalen omdat er door veelvuldige menging geen duidelijke criteria voor het Indiaan-zijn gesteld kunnen worden. 200000 mensen in Chili spreken echter nog een Araukaans dialect. Alle stammen, behalve misschien de Pehuenche in het koude hoogland, beoefenden de landbouw en hielden lama’s voor de wol en als lastdieren. Daarnaast was jacht voor de Pehuenche en visserij voor de andere stammen een belangrijke voedselbron. Elke nederzetting had een hoofd dat werd bijgestaan door een raad van ouderen. Er waren ook hoofden over grotere gebieden, maar werkelijke macht hadden alleen de oorlogsleiders. Erfrecht en opvolging waren patrilineair.
Een huwelijk kwam tot stand door het betalen van een bruidsprijs gecombineerd met een gefingeerde schaking. Sjamanen leidden de cultushandelingen, die vooral met doden- en demonenverering samenhingen.
LITT. J.M. Cooper (in: Handbook of South American Indians II, 1947); M. Titiev, Araucanian culture in transition (1951); J.H. Steward en L.C. Faron, Native peoples of South America (1959); L.C. Faron, Mapuche social structure (1961).
Taal. De taal van de Araukanen wordt voornamelijk gesproken in de provincies Cautín, Malleco en Valdivia en in de aangrenzende Argentijnse prov. Neuquén. Het oorspronkelijke taalgebied omvatte ook Centraal-Chili en het eiland Chiloé. Naar het voornaamste dialect wordt deze taal ook vaak Mapuche genoemd. Verwantschap met andere talen is niet aangetoond.
LITT. F. de Augusta, Gramática araucana (1906); E. de Moesbach, Idioma Mapuche (1962).
